DSCN1726

typów i autostereotypów funkcjonujących w obrębie danej zbiorowości. Często wykorzystuje się tradycyjne podziały typu „lewica” i „prawica”, „postępowcy” i „konserwatyści”. Stanisław Ossowski [1982, s. 120 i n.] wskazywał na dychotomiczne wizje struktury klasowej, które mogą być w niektórych sytuacjach traktowane jako kalki, przez pryzmat których postrzegana jest rzeczywistość społeczna. Uproszczony obraz struktury społecznej wykorzystywany jest w różnych ideologiach w celu mobilizacji społecznej i dokonania zmiany. Z tego względu kalki stanowić mogą dogodne narzędzie manipulacji. „Cliche funkcjonuje przez maskowanie jakiegoś stanu rzeczy. To zaś jest równoznaczne z fałszerstwem o tyle, o ile maskuje się jakiś stan rzeczy spodziewając się, że ujawnienie go nie doprowadziłoby do wyboru zgodnego z zamysłami osoby posługującej się cliche" [J.P. Stern 1980, s. 295]. Liczne przykłady tego typu manipulacji występują w sferze języka propagandy politycznej [V. Klempe-rer 1983] oraz reklamy. Nazwy niektórych ugrupowań politycznych czasem celowo tworzy się z wykorzystaniem kalek funkcjonujących w obrębie zbiorowości; najbardziej znanym przykładem może być historia powstania nazw bolszewicy i mienszewicy. (A.S.)

Zob. makiawelizm jako syndrom zachowań, nowomowa, socjotechnika.

Literatura:

Klemperer V., 1983, LTI (Lingua Terlii Imperii). Notatnik filologa, Wyd. Literackie, Kraków -Wrocław.

Ossowski S., 1982, Struktura klasowa w społecznej świadomoSci [w:J tegoż, O strukturze społecznej, PWN, Warszawa.

Stern J.P., 1980, Manipulacja za pośrednictwem clichd [w:| Język i społeczeństwo, wybór i wstęp M. Głowiński, Czytelnik, Warszawa.

Kapitalizm nomenklaturowy, zob. nomenklatura.

Kara, zob. zachowania społeczne.

Kasta, i. Element systemu stratyfika-cyjnego charakteryzujący się endogamią, hierarchicznym uporządkowaniem i członkostwem przypisanym. Zakazane są kontakty między członkami poszczególnych kast, wykluczona jest ruchliwość społeczna. System kastowy może być ujmowany z trzech perspektyw - jako system stratyfikacji społecznej, system pluralizmu socjokultu-rowego oraz jako specyficzny typ interakcji społecznej [G.D. Berreman 1982, s. 508]. Według Emila Durkheima [1999, s. 30] kasta to grupa rodzinna i religijna. Społeczeństwo kastowe nie dopuszcza ruchliwości pionowej, z tego względu jest ono przeciwstawiane społeczeństwu klasowemu, w którym taka możliwość występuje. 2. W ujęciu potocznym (szerszym) przez kastę rozumie się zazwyczaj grupę zamkniętą, sztywną, kultywującą ideę własnej wyższości (zob. [E. Ciemiak-Szóstak 1991, s. 115]). (A.S.)

Zob. ruchliwość społeczna, stratyfikacja, struktura społeczna.

Literatura:

Berreman G.D., 1982, Caste Systems [w:] Modem Sóciplogy. Introductory Readings. P. Worslcy (cd), Penguin Books, New York. Cicrniak-Szóstak E., 1991, Pojęcie kasty. Kontrowersje teoretyczne. Zeszyty Naukowe, AE w Krakowie, Kraków, nr 354.

Durkhcim E., 1999, O podziale pracy społecznej, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Kategoria społeczna, zob. agregat.

Klasa średnia, zob. klasy społeczne.

Klasy społeczne, wielkie zbiorowości społeczne charakteryzujące się zróżnicowanym dostępem do bogactwa, władzy i wiedzy (zob. [W. Wesołowski 1995]). Zróżnicowanie to ma charakter trwały (samood-twarzający się). W innych ujęciach klasy społeczne to zbiorowości różniące się interesami. Ks. Władysław Piwowarski [1993, s. 78] klasę społeczną określa jako „społeczny podmiot, którego członkowie odznaczają się strukturalnie podobnym miejscem w procesie gospodarowania i podobnym