Farm1918

Obecnie często obserw uje się zacieranie granic między poszczególnymi gałęziami i dyscyplinami wiedzy; farmakologia, jako dziedzina z zasady stojąca na pograniczu różnych dyscyplin, wnika zarówno na teren nauk podstawowych, jak klinicznych. Działanie leków i związane z nimi konsekwencje są przedmiotem zainteresowania nie ty lko badaczy reprezentujących medycynę i farmację. lecz także biologię. chemię, fizykę, a także wiele innych dziedzin nauki. Leki i różne ich analogi stały się także często używanymi narzędziami badawczymi w różnych dziedzinach. niejednokrotnie stanowiąc cenna pomoc, ze względu na ściśle zdefiniowane i ukierunkow ane działanie.

Farmakologia jest stosunkowo młodą dziedziną nauki, chociaż pewne jej elementy yiakif można już w pracach lekarzy starożytności. np. Claudiusa Galena, i średniowiecza, np PncdmsL Jako odrębną dyscyplinę medyczną pierwszy wprowadził farmakologię w 1849 r. Rudolf Buchheim. który utworzył na u ni wersy secie w Dorpacie (Tartu; pierwszy instytut farmakologii. Do rozwoju farmakologu przyczynili się. szczególnie w drugiej połow ie XDC w. i w początkach XX w., w Europie Ó. Scftrokdeberg. J_V Langley i P. Ehrlich. a w USA J J. Abel. Pierwsze osikoweczasoptomł farmakołogkzne .JournaJ of Pharmacołogy and Experi-naesasal TherapesSłcs^- założy li w 1909 r. O. Schmiedeberg i B. Naunyn. W latach 20. ubiegłego stulecia laboratoria farmakologiczne wy szły poza placówki uniwersyteckie*i zaczęły by ć tworzone także przez przemysł farmaceutyczny.

W Polsce nauka o lekach (tzw . Materia Medica) oddzieliła się od farmacji jako samodzielna dyscyplina lekarska w końcu XVIII w., w okresie reform H. Kołłąia-ja. praktycznie jednak do końca XIX w. pozostawała w ścisłym zw iązku zarówno z farmacją, jak i z innymi dyscyplinami. Na Uniwersytecie Jagiellońskim Katedrę Farmakologii i Farmakognozji utworzono w 1878 r.. kierował nią w latach 1881--1922 }. Łazarski, ale dopiero u 1928 r. utw orzona została samodzielna Katedra Farmakologii pod kierunkiem J. Supniewskiego. We Lwowie na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza powołano na Wydziale Lekarskim w 1887 r. Katedrę Farmakologii i Farmakognozji. której organizatorem i pierwszym kierownikiem był W. Sobierariski. uczeń O. Schmiedeberga. a od 1905 r. wybitny fizjolog i farmakolog L. Popielski 11866-1920). W Warszawie po odzyskaniu niepodległości utworzono na Uniwersytecie Warszawskim Katedrę Farmakologii, którą objął uczeń W. Sobierańskiego - J. Modrakowski, a następnie Piotr Kubikowski. Obecnie katedry i zakłady farmakologii istnieją we wszystkich uczelniach medycznych, a także w wielu instytutach naukowych.

Pochodzenie leku i fazy działania

Związki określane jako leki mogą być pochodzenia mineralnego, roślinnego, zwierzęcego, lub też mogą być otrzymywane w wyniku syntezy lub półsyntezy chemicznej oraz metodami inżynierii genetycznej.

Liczną grupę stanowią leki pochodzenia roślinnego. Obecnie stosuje się głównie związki wyodrębnione z roślin, jak alkaloidy, glikozydy, saponiny, garbniki. Coraz rzadziej natomiast znajdują zastosowanie przetwory galenowe, sporządzane z różnych części surowca roślinnego. Przetwory te, jak napary (infusa), odwary (idecocta), nalewki (tincturae) i inne, przyrządzane według przepisów farmakope-

alnych. ^aW1^_a°^PŁ^rfe produktów balastowych, związki czynne o określonym

Do leków pochodzenia zwierzęcego należą preparaty hormonalne (np insulina, ACTH. kalcytonina), wyciągi tkankowe (heparyna i inne). surowice, niektóre enzymy (trypsyna. pepsyna).

Najliczniejszą obecnie grupę stanowią leki syntetyczne. Niektóre z nich. wywodzące się z produktów naturalnych pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, uzyskiwane są również w wyniku półsyntczy, inne natomiast są oparte na różnych układach chemicznych, łącznie z takimi, które nie występują w przyrodzie.

Wiele leków, np. hormonalnych (insulina,hormon wzrostu, czyli STH lub GH) uzy skuje się obecnie metodami inżynierii genetycznej.

Leki mogą być podawane w różnych postaciach: stałej (proszki, tabletki, drażetki. pigułki, czopki), płynnej lub półpły nnej (roztwory, wyciągi, napary, nalewki mieszanki, syropy), w formie aerozoli (np. niektóre leki przeciw astmie oskrzelowej). par i gazów (leki stosowane do znieczulenia ogólnego). Podane w postaci °bj_etek lub pigułek muszą ulec najpierw rozpadowi, czynna część leku ulega na-mzouszczeniu i wchłonięciu do chłonki i krwi. Lek podlega następnie róż-