Finanse p stwa Wypych4 105

jeżeli fundusz ten nie osiąga wysokości wniesionych udziałów obowiązkowych) a także wartości majątkowe otrzymywane nieodpłatnie. Fundusz zasobowy zwiększa się o wartości majątku trwałego i innych składników majątkowych sfinansowanych ze środków własnych przeznaczonych na inwestycje, zmniejsza natomiast o umorzenie środków trwałych nie podlegających amortyzacji. Z funduszu zasobowego pokrywa się straty bilansowe (rysunek 3.8).

W spółdzielniach, podobnie jak w przedsiębiorstwach państwowych i spółkach kapitałowych, obligatoryjne jest tworzenie funduszu rezerwowego z aktualizacji wyceny środków trwałych. Mogą być także tworzone z zysku do podziału inne fundusze celowe. Pozostała część zysku dzielona jest między członków spółdzielni, przeznaczana na premie i nagrody dla członków i pracowników. Statut może także przewidywać podwyższenie funduszu udziałowego z zysku do podziału. Obowiązujące aktualnie przepisy umożliwiają również dokonywanie waloryzacji udziałów członkowskich (za okres 1994 - 1990) przez przeniesienie na fundusz udziałowy części środków funduszu zasobowego. Tworzony może być także zakładowy fundusz świadczeń socjalnych na zasadach określonych przez ustawę o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.

Przedstawiona charakterystyka funduszy i kapitałów własnych według podstawowych form organizacyjno-prawnych podmiotów gospodarczych nie wyczerpuje całości tematu finansowania własnego. Pominięto między

Rysunek 3.8. Fundusz zasobowy i fundusz udzi

innymi takie podmioty jak fundusze i fundacje, nie zajmowano się także

bliżej procedurami transformacji kapitałowej w przedsiębiorstwach państwowych poddawanych procesom prywatyzacyjnym. Mimo to wykazano, iż finansowanie własne przedsiębiorstw funkcjonujących w gospodarce polskiej przejawia się w różnorodnych formach i oparte jest na różnych uregulowaniach prawnych. Nie zmienia to faktu, że przedsiębiorstwo, aby mogło prowadzić działalność zgodnie z regułami rynkowymi powinno być wyposażone w kapitał własny.

Zasoby kapitału własnego służą nie tylko finansowaniu działalności, ale spełniają także funkcję zabezpieczenia roszczeń wierzycieli. W przypadku likwidacji przedsiębiorstwa sprzedaż jego składników majątkowych powinna pozwolić na uzyskanie wystarczających środków, aby zaspokoić wszystkich wierzycieli; w sytuacji, gdy środków ze sprzedaży majątku nie wystarcza, wierzyciele tracą część, a niekiedy i całość funduszy przekazanych do dyspozycji przedsiębiorstwa. Z tego też powodu relacja zasobów własnych do sumy bilansowej określana jest często jako wskaźnik ryzyka likwidacji, który służy za podstawę do oceny ryzyka przy udzielaniu przedsiębiorstwu kredytów i pożyczek. Im wyższy jest poziom tego wskaźnika, tym ryzyko likwidacji i ryzyko utraty zaangażowanych kapitałów obcych jest mniejsze.

3. Finansowanie obce

Fundusze i kapitały własne oraz zysk nie podzielony zwykle mają ograniczone rozmiary. Nie wystarczają do sfinansowania wszystkich potrzeb, które wiążą się z prowadzoną przez przedsiębiorstwo działalnością gospodarczą. Niezbędne jest poszukiwanie dodatkowych źródeł finansowania w formie środków obcych. Generalnie rzecz sprowadza się do korzystania z możliwości odroczenia terminów różnorodnych płatności oraz do uczestnictwa przedsiębiorstwa w transakcjacłi rynku finansowego.

Wykorzystanie możliwości odroczenia terminów płatności polega na regulowaniu przez przedsiębiorstwo należności z pewnym opóźnieniem w stosunku do momentu otrzymania świadczeń lub powstania obowiązku płatności. Odroczenie płatności może wynikać z ustalonych obligatoryjnie terminów, z warunków zawartych w umowie, ze stosowanych form rozliczeń pieniężnych itp. Często nie występują w tym przypadku koszty pozyskania kapitału (o ile płatności regulowane są terminowo). Z tego punktu widzenia odroczenie terminów płatności stanowi atrakcyjną dla przedsiębiorstwa formę finansowania działalności. W stosunkach ekonomicznych z

105