historia dyplomacji (103)

sze jednak było to, że rozejra obie strony — i kozacko-tatarska, i polska — traktowały tylko jako okres wytchnienia i przygotowania przed nową fazą zmagań wojennych.

Epopeja zbaraska i krwawa bitwa pod Zborowem (15 VIII 1649) znalazły swój finał w słynnej ugodzie Zborowskiej. Była ona niewątpliwie dziełem kanclerza Ossolińskiego, a biorąc pod uwagę niezwykle ciężkie, lada godzina grożące katastrofą położenie, w jakim po krwawej bitwie znalazła się armia polska z królem na czele, należy ją uznać za jedyne wyjście z sytuacji.

Kanclerz zdawał sobie sprawę, że o pertraktacjach z Chmielnickim nie mogło być mowy, bowiem nierealność ugody z Kozaczyzną skłoniła króla i stronnictwo dworskie, do niedawna ugodowe, do kroków ostatecznych: Jan Kazimierz uroczyście mianował hetmanem zaporoskim setnika czerkaskiego Semena Zabuskiego, Chmielnickiego zaś ogłosił zdrajcą i wyznaczył na jego głowę wysoką nagrodę.

W tym stanie rzeczy Ossoliński postawił na chana Islama Gereja. Władca krymski zdawał już sobie wówczas sprawę, że równowaga sił w Europie wschodniej wobec poważnych klęsk Rzeczypospolitej została zachwiana, a to było zaprzeczeniem podstawowych kanonów polityki tatarskiej. Dlatego i on gotów był podjąć rokowania.

Propozycja kanclerza koronnego została więc skwapliwie przyjęta. Chan wyznaczył do rozmowy swego wezyra Sefer Gasi agę, król — Ossolińskiego.

Tatarzy w pełni doceniali swego rozmówcę. Oto co czytamy w kronice tatarskiej z tamtych czasów, pisanej typowym dla źródeł muzułmańskich językiem pogardy dla „niewiernych”. „Przeklęty «kanclerz» był to doświadczony i przenikliwy, mocny w czynie i słowie, a wytrawny w sprawach pokoju i ładu (w państwie), słynny i znakomity giaur swojego kraju””.

Rokowania były trudne, a strona polska oczywiście nie mogła sobie pozwolić na ich zerwanie, musiała więc przystać na warunki tatarskie. Znamy kilka różniących się między sobą tekstów traktatu Zborowskiego zawartego ostatecznie w dniu 19 sierpnia 1649 r.

Wydaje się, że należy zgodzić się z Kubalą, iż ze względu na ciężkie warunki pokoju, całość traktatu Zborowskiego rozbito na trzy części, a mianowicie: „Punkta traktatu z chanem, tj. dokument strony polskiej, podpisany przez Jana Kazimierza i wręczony chanowi, który to dokument miał być przedstawiony sejmowi, «Reversales» chański czyli «list przymierny» i w końcu najlepiej znany tekst ugody z Kozakami””.

" ^Ha<liy Mehemed Senai z Krymu, Historia chana Islam Gereja III, opr. Z. Abrahamowicz, Warszawa 1971, s. 129.

” Dokumenty te to: 1) Muzeum Narodowe w Krakowie Czart. 144, s. 433-437;

„Punkta z Chanem” i „list przymierny” stanowiły całość układu między Rzeczpospolitą i chanatem krymskim. A oto najważniejsza ich treść. Obie strony obiecują sobie wieczną przyjaźń i „pomoc przeciwko spól-nemu nieprzyjacielowi, kiedy jeden od drugiego tej pomocy potrzebować będzie”. Król i Rzeczpospolita zobowiązują się składać chanowi tradycyjne podarki i upominki, zgodnie z dawnymi postanowieniami, w zamian za co ordy mają odtąd nie najeżdżać na ziemie króla polskiego. Kozacy zaporoscy, których ma być 40 000 i ich hetman Chmielnicki, nie będą doznawali od nikogo krzywdy ani Polacy nie będą pustoszyć ich siedzib, gdy ci udadzą się na wojnę. Chan z ordą wycofa się na Krym tak, „aby to powrócenie jego było z najmniejszą szkodą państw (...) króla jegomości”, co było po prostu zwrotem eufemistycznym oznaczającym, iż Polacy zgadzają się na jasyr i rabunek, który dokonują powracający Tatarzy, a pragną jedynie, by był on jak najmniejszy. I wreszcie na koniec strona polska wyraża zgodę na wypas bydła przez Tatarów na północ od Dniepru nad rzekami Ingułem i Wisią Wielką.

Ugoda Zborowska z Kozakami, znana jako „Deklaracja łaski Jego Królewskiej Mości urodzonemu hetmanowi i wojsku zaporoskiemu”, zawierała postanowienia o amnestii i o ustaleniu rejestru kozackiego, tj. wojsk kozackich pozostających na żołdzie Rzeczpospolitej, na wspomnianą wyżej liczbę 40 000 ludzi, którzy cieszyć się będą wszelkimi dawnymi przywilejami i wolnościami. Żydzi i jezuici mieli być na zawsze usunięci z Kijowa, siedzib pułków kozackich oraz z innych jeszcze miast Ukrainy, godności zaś i urzędy w trzech województwach właściwej Ukrainy, tj. kijowskim, bracławskim i czernihowskim, zastrzeżone zostały dla szlachty ruskiej (ukraińskiej) wyznania prawosławnego, a prawosławny metropolita kijowski miał zostać dopuszczony do senatu.

Żywot traktatów Zborowskich zarówno polsko-kozackich, jak i pol-sko-tatarskich był krótki. Zwłaszcza stosunki polsko-kozackie stale ulegały zaostrzeniu, a kanclerz Ossoliński wciąż dążył do wojny z Turcją, co, rzecz jasna, nie oznaczało pomyślnych perspektyw również i w stosunkach z Krymem, chociaż, jak wiadomo, był to okres, kiedy chanat prowadził politykę w poważnym stopniu niezależną od Turcji. Kanclerz, główny twórca układów Zborowskich, nie wierzył w nie zupełnie, a ce-lem jego było rozbicie sojuszu kozacko-tatarskiego i w ogóle rozwiązanie problemu kozackiego właśnie w wojnie z islamem. Był to więc po-225, s. 223; ib. 1845, f. 44. Druk: Pamiatniki izdannyje Kijewskoju, Komissjeju dla razbora drieumich aktów..., t. I, Kiew 1898, I, nr 85; 2) AGAD, AKW, Tatarskie, 62, t. 4, nr 335. Dokument ten oraz jego polskie kopie (m.in. AGAD, 33, LL 33, f. 72) omawia Abrahamowicz we wstępie do kroniki Mehmeda Senaiego ^(op dt., s. 67-71); 3) Oss. 225, k. 244, ib. 204, s. 146, ib. 289, s. 279, ib. 1845, f. 43, “^wk: J. Jerlicz, Latopisiec albi Kroniczka, wyd. K. W. Wójcicki, t. I, Warszawa ¹⁸»3, s. 86.

¹¹ ~~ Hiitorl* dylomacjl poUitieJ t. 1

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
92 93 (3) I* ,H»t widywania zdarzeń. Twoją tragedią było to, że nikt ci o tynj liii1 powiedział Jeśl
P1080061 istotne jednak było to, by pomnik wzniesiony został wysiłkiem całego narodu, wszystkich jeg
Skanowanie 10 01 12 58 (11) się szczególnie podrażnionym, liczył jednak na to, że Strumieńskiego pr
297 KURS RĘKOPIŚMIENNICZY Zasadniczym błędem było to, że Kurs o tak bogatej tematyce miał się
CCF20090831133 242 Samowiedza istotne, powinno być zniesione. Z uwagi jednak na to, że dla niej obi
problemu nie było zbyt duże. Argumentem posłów było to, że jeśli ustawa o przystosowaniu mediów dla
Obraz0038 Zrozumieć Unię Europejską przyjmuje kształt plastra miodu. Ze, względu jednak na to, że ka
Niewątpliwie ważnym było to, że nauka była u nich bezpłatna. Do lubelskiej szkoły, po dziesięciu lat
HISTORYCZNY ROZWÓJ ZWROTU POSAGU •    Z uwagi na to, że posag przypadał mężowi na
92 93 (3) ^    widywaniu zdarzeń Twój;/ tragedii) było to, że nikt ci o tyr nie jiowi
1. Najem dzieła (tacatio-conductio opcris). Treścią tego kontraktu było to. źe wykonawca (conductor)
DSCN8896 Niewątpliwie formą zaburzenia pamięci u Sz. było to, że miał on duże trudności w uogólniani
Zainteresowania naukowe Józefa Żuchowskiego...    21 Dodatkową trudnością było to, że

więcej podobnych podstron