Fortyfikacje miast 409

Plany idealne i analogiczne realizacje

moown

Ren

Po lewej: idealny projekt ufortyfikowanego miasta portowego z cytadelą, P. Cataneo, 1554. Po prawej: Muhlheim koło Kolonii, plan z 1612. Miasto ufortyfikowane. Włączenie starszych szańców nadreńskich. Symetryczny, ale zdecentralizowany układ budowli miejskich i placów po obu stronach rynku.

Po lewej: plan idealny ufortyfikowanego miasta z oddzielnie umocnioną cytadelą, autor nieznany, ok. 1600. Po prawej: Mannheim, założenie hugenockie z 1606, umocnienia D. Speckle. Tu: plan z 1622 po zniszczeniach wojny 30-letniej. Promieniste ulice cytadeli, zamknięte bloki w prostokątnej siatce ulic w mieście.

La Valletta (Malta), miasto i twierdza zakonu maltańskiego, założone 1566. Plan - F. Laparelli da Corona. Przykład monumentalnego założenia barokowego w trudnych warunkach topograficznych; nierówne skalne cyple pomiędzy wielkimi naturalnymi portami, strzeżonymi przez liczne forty. Nigdy nie zdobyte. W 1798 poddane bez walki Napoleonowi, całkowicie zachowane (Bs).

Zamiast nich można było wznieść jedno-lub wielopoziomowe, przesklepione korytarze i pomieszczenia (kazamaty) dla żołnierzy, broni i amunicji. Obwałowanie miało dwustronnie spadziste przed-piersie, którego górny ukos był identyczny jak nachylenie przedstoku. Za nim przebiegała wewnętrzna droga wałowa z ławką strzelecką i ława działowa.

W strukturze ławy lub przedpiersia znajdowały się szczeliny strzelnicze dla dział, które też czasami ustawiano na nadszańcach (kawalierach). Przebieg i załamania obwałowań i fosy musiały być tak wyliczone, aby wszystkie odcinki murów (kurtyny) znajdowały się na linii ostrzału z wysuniętych bastionów. Rzuty i kształty bastionów i szańców były wielokrotnie modyfikowane (407*).

Ukrywanie obmurowań twierdzy przed bezpośrednim widokiem z zewnątrz straciło na znaczeniu w momencie wynalezienia ruchomych dział o dalekim zasięgu i możliwościach obstrzału pośredniego. Dowodem na to były przede wszystkim sukcesy niemieckiej artylerii oblężniczej w wojnie 1870/71. Spowodowały one niemal w całej Europie zreformowanie systemu fortyfikacji. Nowy system polegał na budowie pasa niewielkich, samodzielnych fortów (408*), położonych w promieniu od 500 m do 20 km od twierdzy właściwej. Ich zadaniem było zapobieganie ostrzałowi i zamknięcie dostępu do głównej twierdzy; główna linia obrony przeniosła się na linię fortów. Główne obwałowanie twierdzy mogło być zatem uproszczone, albo wręcz zlikwidowane, jak np. w Dijon, Reims, Warszawie, Rzymie. Forty zamknięte służyły jako punkty obrony wąskich przejść na szlakach komunikacyjnych bądź na kierunkach ataku przy wejściach do portu lub na granicach. Forty pancerne wzniesione są z użyciem betonu i stali zbrojonej.

W XIX w. ufortyfikowanie stolic było kwestią sporną. Rzym i Paryż były twierdzami, Berlin i Wiedeń nie.