K �jna DIALEKTY POLSKIE78960

158

zyka od podniebienia miękkiego, obniżanego przedwcześnie, tzn. przed ukończeniem artykulacji samogłoski, dla wymówienia następnej spółgłoski nosowej. Najwyrazistsze tego przejawy, bo zidentyfikowanie w omawianej pozycji u 7. o: font, grant, ponlet-, spotykamy dziś co najnmiej bardzo często w Małopolsee po Kzeszów, Nisko, Iłżę, Opoczno, Częstochowę. Myślenice, w pasie od Sieradza po Bydgoszcz oraz w szeregu mniejszych terenowo skupień.

§ 45. Przednia artykulacja stpol. «

W związku z przejściem trzyklasowego systemu samogłoskowych fonemów, różnicowanego zarówno przy pomocy położenia języka jak i udziału warg (DejO 185), na system dwuklasowy fonemów, różnicowanych przez jedną z tych cech fonologieznyeh, dokonało się jak można sądzić ze zmian, jakim uległ}' warianty poszczególnych fonemów w różnych dialektach polskich, zdefonologizowanie na. terenach formowania się dialektów północno-wschodnich korelacji udziału warg przy zachowaniu fonologicznego charakteru wystmięeia/cofnięcia języka, na terenie zaś pozostałych dialektów zaokrąglenie/spłaszczenie warg pozostaje podstawową cechą fono-logiczną różnicowania fonemów w zakresie ich barwy dźwięku, a położenie (przednie/tylne) języka Staje się towarzyszącą cechą redundantną, nie spełniającą funkcji różnicowania wyrazów czy ich form. Z tymi terenowo zróżnicowanymi tendencjami rozwojowymi skłonni jesteśmy (DejPd) wiązać znacznie wcześniejsze od defonologizacji iloczasu północno-wschod-nio-polskie zbliżenie artykulacyjne a (= a) do e zwłaszcza po miękkich i w sąsiedztwie sonorantów, co doprowadziło do kilku wypadków neutralizacji opozycji [a] : [e], wywołanej znacznym podobieństwem artykulacji wariantów tych fonemów, to znaczy samogłosek & i e, które omówimy w § 45 — § 49.

Od czasu ustalenia się dwuklasowego systemu fonemów samogłoskowych w pn.-wsch. dialektach polskich klasy te przeciwstawiały się sobie nie spłaszczeniem/zaokrąglemem warg, lecz wysunięciem/cofnięciem języka. Nie budzi zastrzeżeń takie stwierdzenie, jeśli chodzi o opozycję [i] : [u] oraz [e]: [o], wymaga natomiast wyjaśnień w odniesieniu do [a]. Maksymalnie otwarty fonem [a] obojętny być musiał na wysunięcie/cofnięcie języka, ale — jak można sądzić na podstawie rezultatów dalszego rozwoju w gwarach mazowieckich « i « — ustalona tu zasada przeciwstawiania przednich tylnym związała się z krótką czy długą realizacją tego fonemu, a mianowicie przednia artykulacja a (— A) towarzyszyła realizacji fonemu [a] w pozycji krótkiej, natomiast przy pomocy tylnego wariantu a realizowano ten fonem w pozycji długiej. Przednia artykulacja d, czyli w rezultacie przejście fonetyczne a ^ A, musiało się ustalić na Mazowszu