K �jna DIALEKTY POLSKIE78973

171

mów [«J i [a] tuk znacznie się osłabiła, że oba one zaczęły być realizowane przez jeden wspólny wariant a, który ustalił się za równo na miejscu d jak i d. Wspierane przez wyrównanie analogiczne (Baj) zastępowanie oboczności d: d przez a doprowadziło do neutralizacji opozycji [«] : [«] i do ustalenia się na miejscu obu tych fonemów szerokootwartego [a], obojętnego zarówno na zaokrąglenie /spłaszczenie warg jak i na cofnięcie, wysunięcie języka. Ten typowo mazowiecki proces neutralizacji opozycji między dwoma fonemami, realizowanymi do XVII w. przez dwa niewystarczająco wyraziście zróżnicowane warianty, wpłynął na zastąpienie pochylonego d przez a w języku ogólnopolskim, który po przeniesieniu stolicy i ośrodka kulturalnego do Warszawy zaczął ulegać okolicznym gwarom, zwłaszcza że proces wypierania a został poparty autorytetem Polaków kresowych, którzy swe dawne zróżnicowania iloezasowe zatracili w otoczeniu dialektów ruskich względnie polszcząc się nie umieli przystroić sobie tych obcych im systemowo właściwości prozodyeznyeh, zwłaszcza że im w przyswajaniu długich samogłosek przeszkadzał bardzo silny akcent dynamiczny. Przejście tylnego dwa objęło gwary na ruskich pograniczach oraz dużą część gwar od mazowieckich jto Kociewie (33B), a poprzez język ogólnopolski i gwary Polaków kresowych proces ten rozszerzył się dziś znacznie dalej.

W gwarach kaszubskich (33C) z wyjątkiem terenów przymorskich (zob. s. 170) długie <7 ulegając, pewnemu zwężeniu zbliżyło się do o, ale

0 tak słabym i nieistotnym udziale warg, że ta różna od a i od o samogłoska wymieniła się najczęściej w zdelabializowane 6 (—6) lub tylne nielabialne e, a nawet w przednie nielabialne e: ptó■/, seyo trwa; ptóy, pity, seye treva (SiatG 111), zapisywane czasem przez e.

Inne były nieco koleje ustalania się systemu fonemów samogłoskowych

1 rozwoju pochylonego d w dialektach południowo-zachodnich. System trzyklasowy (DejO 186) fonemów samogłoskowych został tu zastąpiony Uwuklasowym przez wysunięcie na pierwszy plan fonetycznej cechy udziału warg (zaokrąglenia przy jednych, u spłaszczenia przy drugich samogłoskach) oraz przez wiążące się z długą artykulacją nieznaczne zwężenie szerokości otwarcia jamy ustnej, a usunięcie na plan dalszy, do redun-dantnyoh właściwości artykulącyjnej wynikającej z położenia języka (cofnięcie języka przy jednych, a wysunięcie przy innych).

Jak długo iloczas był główną cechą fonologiezną, zaokrąglenie warg oraz nieznaczne zwężenie szerokości otwarcia jamy ustnej przy dłuższym realizowaniu fonemu [a], jak też mniej.-.zy stopień zaokrąglenia warg i brak zwężenia przy realizowaniu tegoż fonemu w sylabie krótko wymawianej, były właściwościami fonologicznie redundantnymi, choć zapewne zaznaczały się w wymowie podobnie jak dziś zaznaczają się out- w języku czeskim, gdzie długie a od krótkiego różni się nie tylko czasem trwania