K �jna DIALEKTY POLSKIE78994

192

była tak słaba, że -wkrótce "w ogóle zanikła, zob. s. 193, opuszczenie podniebienia miękkiego było tak nieznaczne, że powodowało ono zaledwie zwężenie ą do e (zob. 39E, s. 191), a ą do Ą, które po zaniku słabo tu zaznaczającej się nosowośc-i utrzymuje się przynajmniej w niektórych punktach czy u niektórych informatorów jako zup, dap, natur, kdkul, kdśel, idą. sa w zasięgu 40A. czyli koło Opoczna oraz na obszarach sięgających po okolice Końskich. Opatowa, Sandomierza, Kolbuszowy, Miechowa i Jędrzejowa (por. Dej 155—175). Modyfikacja rezonatora ustnego wywołana opuszczeniem podniebienia miękkiego sprawiła, że dalsze zwężenie, cofnięcie i zaokrąglenie ą czy jego kontynuantu ą do y idzie inną drogą niż wymiana ustnego o. Kontyuuanty bowiem typu zomp czy

zop, d<mp dop, kokul, kojeł spotyka się oboczni? (i częściej) na terenach 4UA oraz na 40B nie tylko w zasięgu po Sandomierz, Iłżę, Opoczno, Skierniewice, Łęczycę, Kolo, ale także w gwarach nowych na podłożu ruskim i bałtyckim, to znaczy we wschodniej części województw rzeszowskiego i lubelskiego oraz w woj. białostockim i częściowo olsztyńskim. Trudno mówić, że na tych wschodnich obszarach o w kontynuantacli nosówek pochodzi z d (N' ą), skoro tu a (^= a) przeszło w* a, zob. 33B. Raczej należałoby sprawę ujmować w ten sposób, że na tych terenach polszcząca się ludność przyjmowała ogólnopolskie brzmienie kontynuantów stpol. ą, czyli zomp, domp, tromba itd. Także zwężenie kontynuantów Ą do 0, i{ (pośrednie między y i ą, ale nie identyczne z nimi): zomp, zęp. dump, dup, vujać, nuyaó, ńuzać, runtur na obszarach 40C oraz ustalenie się na miejscu stpol. ą maksymalnie cofniętego i wąskootwartego ą w pasie od Lipna i Inowrocławia po Radzyń, Zamość, Biłgoraj, Sandomierz, Iłżę, Rawę, Łowicz (40D) i dyftongów typu yy, Su, gu, óuN, y.ij (zob. 31AGP 258, 259) na terenach 40E prowadzą do wyraźnego wniosku, że stpol. ą rozwinęło się nie tak jak u (zob. § 52), ani nawet nie jak dN, zob. § 53 (brak przejścia ą w a, podc zas gdy dN ^ dN), lecz raczej jak oN (zob. § 60), choć i tu brak pełnego paralelizmu (ą dyftongizuje się w mniejszym zakresie, óN nigdy nie przechodzi w *aN).

Procesy i rezultaty rozwoju stpol. ą i ą nie były w pełni paralelne z rozwojem stpol. samogłosek pochylonych e, d, ó, ponieważ przy artykulacji samogłosek nosowych dodatkowym czynnikiem modyfikującym rezonator ustny było opuszczenie podniebienia miękkiego. Ten dodatkowy czynnik modyfikacji rezonatora ustnego oddziałuje nie tylko przy wymawianiu nosówek, lecz także samogłosek ustnych przed spółgłoską nosową (eN, oN, aN), ale nie we wszystkich wypadkach przynosi takie same rezultaty. Wobec tego przy syntetycznym ujmowaniu rozwoju nosówek nie ma podstaw ani potrzeby mówić o identyfikacji ich z samogłoskami przed spółgłoską nosową, lecz traktować ten rozwój jako samodzielny, choć wywołany podobnymi warunkami.