ksi C4 85 C5 BCka 20039

16 Uiliń I /'i ijK ii

W łych okresach literackich, w których eksponowano głównie literalnie realistyczna. związani) z. problemami współczesności, / bieżącym życiem, baśń starano się w zasadzie z lektur dziecięcych eliminować. Sadzono bowiem, że fantastyka baśniowa odrywa dziecko od rzeczywistości, kształci mistyczny typ myślenia, utwierdził wiarę w istnienie irracjonalnych zjawisk i nadprzyrodzonych sil. nic sprzyja kształtowaniu racjonalistycznego krytycyzmu i naukowego światopoglądu. Zwracano także uwagę, że część baśni zawiera sceny pełne grozy, okrucieństwa, krwawe opisy i epizody zaprawione sadyzmem, preferuje spryt i oszustwo jako metodę prowadząc*) do sukcesu, do zdobyciu w życiu pozycji i znaczenia.

Trzeba się tu zgodzić z tq częścią krytycznych opinii, w których przestrzega się przed określonym nurtem funiastyki przed baśniq rzeczywiście nic dostosowani) do psychiki dzieci i współczesnych potrzeb wychowawczych. Bez ryzyka popełnienia hłędu można na przykład wskazać część baśni ludowych zapisanych przez Grimmów czy niektóre baśnie Andersena, które nic powinny stanowić lektur dzieci.

..Baśń nic powstała dla dzieci podkreśla Irena Słońska dlatego występuj:) w niej motywy istotne dla życia dorosłych: miłość, zemsta, nienawiść, nawet kazirodztwo. Baśń pcrsonifikowala wzruszenia i myśli człowieka pierwotnego stqd motywy okrucieństwa, krwi, nierzadko sadyzmu. Baśń tworzył człowiek przygnieciony bieda » prąci) dlatego odbijają się w niej jego pragnienia. (...) Marzenia jego lo(...) obfitość jadła i napoju, posiada

nie pieniędzy, dobrej gospodarki i możność odpoczynku, czasem władza królewska i bogactwo. Większość baśni ludowych jest wyrazem triumfu dobra, mówimy, że dźwięczy w nieb „zdrowa moralność ludowa". Nic trzeba przesadzać. Ta moralność nic zawsze jest taka „zdrowa" i można by przytoczyć wiele baśni, w których powodzenie zdobywa się podstępem, nierzadko oszustwem, w których nagromadzona jest przebiegłość, chytrość i lenistwo. (...) Co wybierzemy /. tej nieprzebranej skarbnicy to zależy od poglądu na świat i założeń pedagogicznych tych, którzy z baśni korzystają."¹

Literacko baśń „dziecięca", która korzystała obficie z wędrownych motywów baśni ludowej, sięgała oczywiście do tych pokładów ludowego folkloru, które miały określona wartość pedagogiczna, do tych wqlków fantastycznych. w których zwycięża sprawiedliwość, dobro, miłość’, n zło w sposób odpowiedni jest napiętnowane.

/a bezpodstawne natomiast należy uznać obawy, iż fantastyka baśniowa

mo>c kształcić mistyczny typ myślenia. wiarę w istoty czarodziejskie. Irracjonalne myślenie nic ma bowiem oparcia we współczesnym systemie wychowawczym. Magiczna rzeczywistość baśniowa, w warunkach wychowanin socjalistycznego. tiaklowaua jest przez dziecko w sposób umowny, konwencjonalny, tak jak inne elementy fikcji literackiej i artystycznego zmyślenia.

Nic można także podzielić obaw, iż omawiany tu typ wypowiedzi literackich odrywa dzieci od aktualnych problemów współczesnego życia, od współczesnej rzeczywistości. Fantastyka baśniowa, w której nagromadzone zostały doświadczenia społeczne i moralne culych pokoleń, modrość, marzenia i dijżenia ludu, mieści w sobie uniwersalny system wartości i norm moralnych, szczególnie bliskich wychowaniu socjalistycznemu.

Z tych między innymi względów jej rozwój w okresie, który jest omawiany w tej pracy mimo pewnych zahamowań w latach pięćdziesiątych jest ewidentny. Współczesna kultura literacka dla dzieci nasycona została nic tylko klasycznymi tekstami baśniowymi z literatur obcych i wznowieniami ^uszych dawnych baśni i bajek, ale wzbogaciła się o nowe zbiory baśni i bajek innych narodów, baśni rcgionulnych oraz. o nowe tomy baśni i bajek oryginalnych lub też opartych na znanych motywach i watkach baśni magicznej i alegorycznej bajki ludowej. Wykształcił się przy tym nowy gatunek baśni i bajki ..dziccięcci" która Jerzy Cieślikowski określa mianem bajeczki.

„(...) Din dzieci uformował się gatunek łączący w sobie pisze J. Cieślikowski elementy baśni i bajki zwierzęcej, fantastyki i magic/ności z symboliką zwierzęcą i dydaktyką. Ten konglomerat, podany najczęściej wierszem w strukturze dialogu, stanowi zarówno ukierunkowaną miniaturę obu gatunków, jak i zawiera elementy innych gatunków, a z takich wartości, jak humor '..ytuucyjny bądź słowny, czyni dominantę I...)"'

WYDAWNICTWA SBRYJNB

Bezpośrednio po zakończeniu drugiej wojny światowej fantastykę baśniowo-b.ijkową popularyzowano w licznych wydawnictwach seryjnych. Jej upowszechnianiem zajęły się przede wszystkim prywatne oficyny wydawnicze, które mając na uwadze względy komercjalne mc zawsze troszczyły się o wysoki poziom literacki drukowanych tekstów. W publikowanych

' ) ClCililCOWlki: łltijrtjkmhirtifca i l'ri>ł\ioAtfilmMKtitunku) (W.) Kimjtitri Aiyduj;-ku. i;>ó oproblemach wspólannt) literatury Jh dtktl i młode ie U Praca /łnorowa jxhI inJ. S AkkurMlr/Ak.1 Wuu/aw» I06H, ».

I MoiStla. D:U\i i kliniki Warwa** 1957, t 75.