Obraz�6

1S Podstawy dydaktyki ogólnej

znaczają się trwałością, to zawsze polegają na wystąpieniu elementów nowych w porównaniu z poprzedzającym je zachowaniem” (Włodarski, 1989, s. 33).

Na podstawie dotychczasowych rozważań można wstępnie powiedzieć, że uczenie się jest procesem nabywania przez uczący się podmiot określonych wiadomości, umiejętności i nawyków. Ilościowy i jakościowy rezultat tego procesu zależy przy tym od wielu różnych czynników, wśród których bardzo istotną rolę odgrywają[ motywacja i aktywność)

Przedmiotem tak rozumianego uczenia się jest, mówiąc najogólniej, otaczająca nas rzeczywistość przyrodnicza, społeczna, techniczna i kulturowa. Człowiek poznaje określone fragmenty tej rzeczywistości bezpośrednio lub pośrednio. Przy poznawaniu bezpośrednim zdany jest przede wszystkim na własne siły, a o efektach końcowych jego działalności poznawczej decyduje w głównej mierze samodzielne rozwiązywanie określonych problemów. Natomiast przy pośrednim poznawaniu rzeczywistości korzysta z nagromadzonej przez ludzkość wiedzy, którą przyswaja sobie dzięki lekturze, słuchaniu wykładów, udziałowi w dyskusjach, naśladownictwu itp. Ten rodzaj poznawania rzeczywistości dominuje w pracy uczniów, umożliwiając im opanowanie w stosunkowo krótkim czasie podstaw wiedzy o świecie oraz tych umiejętności i nawyków, bez których niemożliwe byłoby racjonalne poznawanie bezpośrednie, dokonujące się m.in. w drodze samodzielnego dostrzegania, formułowania i rozwiązywania dostępnych im problemów matematyczno-przyrodniczych, społecznych, technicznych i kulturowych.

Uogólniając — stwierdzamy, że uczenie się jest zdeterminowane przez ₍cel, treść Uczynności. za pomocą których uczący się podmiot przyswaja sobie określone wiadomości, umiejętności i nawyki; jest tego podmiotu własną czynnością, której nikt inny nie może „za niego” wykonać; ma przeważnie procesualny charakter; może przybierać różne formy (praca, działalność społeczna, lektura, zabawa itp.); opiera się na poznaniu (bezpośrednim lub pośrednim) i na doświadczeniu indywidualnym; wywołuje zmiany w zacho wanuLsig jednostki; wymaga od niej aktywności: ~

Po tych wyjaśnieniach możemy już uzupełnić sformułowaną wyżej definicję uczenia się. Tak więc przez uczenie się będziemy rozumieć proces zamierzonego nabywania przez uczący się podmiot określonych wiadomości, umiejętności i nawyków, dokonujący się w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości. Zakładamy przy tym, że czynnikiem wyzwalającym ów proces są dostatecznie silne motywy uczenia się, a jego rezultatem jest wzrost posiadanego zasobu wiedzy i sprawno-

ści, wywierający wpływ na poglądy, przekonania, postępowanie i ogólny rozwój jednostki, słowem — na jej zachowanie. W ujęciu tabelarycznym można te zależności przedstawić następująco¹:

Tabela 1. Cechy, przyczyny, skutki i przedmiot procesu uczenia się

Proces uczenia się
Cechy	Planowość, systematyczność (w przypadku uczenia się okazjonalnego, przypadkowego, cechy te nie występują), aktywność uczącego się podmiotu, „ukierunkowanie na wynik”.
Przyczyny	Dostatecznie silne motywy, np. chęć zaspokojenia określonych potrzeb poznawczych, wykonania tego lub innego zadania itp.
Skutki	Nabycie przez uczący się podmiot pewnych wiadomości, umiejętności i nawyków jako podstawa modyfikacji dotychczasowych form zachowania lub ukształtowania form nowych.
Przedmiot	Rzeczywistość przyrodnicza, społeczna, techniczna, kulturowa.
Nauczanie.	0 nauczaniu (podobnie jak o uczeniu się) mówimy

zarówno wtedy, gdy występuje ono w postaci czynności okazjonalnych i przypadkowych, jak i wówczas, kiedy staje się systematycznym,

Niektórzy autorzy definiują uczenie się, wymieniając jego konstytutywne cechy.

Zgodnie z jednym z takich właśnie określeń uczenie się:

- jest zdeterminowane przez cel, treść i czynności, w których toku uczeń przyswaja sobie nowe wiadomości, umiejętności i nawyki;

- przebiega zgodnie z wewnętrzną logiką opanowywanego przedmiotu;

- jest czynnością (lub zespołem czynności), której (których) nikt nie może wykonać za kogoś innego, tzn. w przypadku uczenia się w szkole — za ucznia;

- ma procesualny charakter;

- różni się w zależności od stopnia twórczości ucznia, przybierając postać uczenia się receptywncgo (najniższy stopień twórczości), reproduktywnego, produktywnego i twórczego;

- zachodzą w nim, nakładając się na siebie, czynności przyswajania wiadomości, umiejętności i nawyków, ich stosowania, np. w celu zdobycia nowych wiadomości, oraz kontroli lub autokontroli stopnia i zakresu ich opanowania;

- jest porządkowaniem;

- może być bezpośrednie lub pośrednie;

- przybiera różne formy, np. zabawy, lektury, pracy, działalności społecznej itp. (Klingberg, 1972, s. 184-188; Włodarski, 1989. s. 75-87).