skan003

POZNANIE SPOŁECZNE ♦ 71

^; Teoria pomaga nam ' znieść nieznajomość faktów.

George Santayana, The Sense ot' Beauty, 1896

nawano zabawkę jako broń, gdy poprzedzał ją obraz ,varzy Murzyna, niż wtedy, gdy poprzedzał ją obraz ,varzy białego. Podobnie policjant z Bronksu niesłusz-:e pomyślał, że Amadou Diallo sięga po broń, gdy ten o prostu chciał wyjąć portfel.

W innym badaniu wykonywano zadanie jeszcze liższe sytuacji policjanta (Correll i in., 2002). Uczest-icy brali udział w grze komputerowej, w której poka-ywano fotografie młodych mężczyzn w realistycznym toczeniu, na przykład w parku, na dworcu kolejowym lbo na ulicy. Połowę tych ludzi stanowili biali, a poło-rę Murzyni. Połowa mężczyzn w każdej grupie trzy-nała pistolet, a połowa niegroźny przedmiot, taki jak elefon komórkowy, portfel lub aparat fotograficzny. Jczestnicy eksperymentu powinni nacisnąć przycisk : napisem „strzał”, jeśli mężczyzna na obrazku miał >roń, a przycisk z napisem „nie strzelaj”, jeśli nie miał ironi. Podobnie jak prawdziwi policjanci nie mieli ciele czasu do namysłu (zaledwie pół sekundy). •V każdej turze gry zdobywali lub tracili punkty, odpowiednio do zagrożeń i korzyści, z jakimi mają do :zynienia prawdziwi policjanci. Otrzymywali po 5 punków, jeżeli nie strzelili do kogoś, kto nic miał broni, po 10 punktów za strzał do osoby z bronią. Tracili 20 punktów, kiedy strzelili do bezbronnego, i 40 punktów, eżeli nie strzelili do kogoś, kto był uzbrojony (co

rzeczywistości jest dla policjanta najniebezpieczniejszą sytuacją).

Jakie były wyniki? Uczestnicy „strzelali” najczęściej, 2dy obrazy przedstawiały Murzynów, niezależnie od :ego, czy mieli oni broń. Oznacza to, że popełniano stosunkowo niewiele błędów, gdy Murzyn rzeczywiście trzymał broń, ale zarazem popełniano najwięcej błędów, strzelając do nieuzbrojonego człowieka, gdy był nim Murzyn (zob. ryc. 3.1). Kiedy obraz przedstawiał białego, popełniano tyle samo błędów, niezależnie od tego, czy był on uzbrojony czy bezbronny.

Zarówno w badaniach Pay-ne’a (2001), jak i Corrella i in.

(2002) uczestnicy musieli reagować tak szybko, że nie mieli wiele czasu na kontrolowanie swoich reakcji ani na pomyślenie o tym, co robią. Popełniany błąd był wynikiem myślenia automatycznego, które prawdopodobnie jest zakorzenione w panujących w kulturze amerykańskiej uporczywych stereotypach łączących wyobrażenie Afroamerykanina z przemocą. Correll i współpracownicy stwierdzili, że osoby, które najczęściej popełniały „błąd Strzelca”, były najbardziej przekonane o istnieniu stereotypu kulturowego kojarzącego Afroamerykanina z przemocą, nawet jeżeli same nie uznawały tego stereotypu. Autorzy uważają, że znajomość stereotypu kulturowego może wpływać na ludzi w podstępny sposób, nawet jeśli osobiście nie kierują się oni uprzedzeniami.

Czytając ten rozdział, warto pamiętać, że stereotypy, takie jak założenia i przekonania policjantów co do zachowania Amadou Dialla ze względu na jego rasę, są szczególnym przypadkiem ogólniejszego zjawiska, jakim jest organizowanie świata za pomocą schematów (Kunda, 1999). Oprócz schematów dotyczących pewnych kategorii ludzi mamy schematy dotyczące konkretnych jednostek (np. jaka jest ciocia Jane), ról społecznych (jak powinna postępować matka) i zachowań w określonych sytuacjach (np. na przyjęciu albo w restauracji). Obecnie scharakteryzujemy ogólne cechy schematów.

Funkcja schematów. Do czego są nam potrzebne?

Dotąd mówiliśmy o negatywnych skutkach posługiwania się schematami, czyli o sytuacjach, w których ludzie błędnie „wypełniają puste miejsca” (np. zakładając, że Murzyn trzyma broń, choć jest nieuzbrojony).

Rycina 3.1

Błędy popełniane w grze komputerowej ze „strzelaniem’⁷do ludzi

Uczestnicy eksperymentu brali udział w grze komputerowej, w której chodziło o to, żeby „strzelić” do człowieka trzymającego broń i powstrzymać się od strzału, widząc człowieka bez broni. Rasa człowieka przedstawionego na monitorze miała wpływ na decyzje graczy. Diagram pokazuje skłonność do popełniania błędów polegających na strzelaniu do człowieka rasy czarnej, gdy len nic ma przy sobie broni.

(Według Correll. Park. Judd. Wittenbrink. 2002)