WSP J POLM96

204

Kwiryna Hatidk?. Terytorialne odmiany polszczyzny

łopolskie pseudopoprawne formy na -eh (np. zmierzch, Mmszech, cybuch zastępujące pierwotne zmi(e)rzk, Mniszek, cybuk), mazowieckie bezdźwięczne połączenia między wy razowe (chłop robi, cakem zrobił) czy kresowe i mazowieckie nierozróżniame kontynuantów dawnych długich i krótkich samogłosek a (taka trawa, malował).

Język ogólnopolski i dialekty mają w zasadzie wspólną strukturę gramatyczną oraz przeważającą część słownictwa podstawowego, np. człowiek, zwierzę, ptak, drzewo, kwiat, głowa, serce, ręka, noga, oko, dobry, zły, niebo, ziemia, ogień, woda, żyć, umierać, chodzić, robić, spać, jeść, pić. Odrębności zaznaczają się przede wszystkim w fonetyce, w pewnym zakresie we fleksji i składni oraz. w dużym zakresie w słownictwie, słowotwórstwie i semantyce.

W najogólniejszym podziale polskiego obszaru dialektalnego (ustalonym przez twórcę polskiej dialektologu Kazimierza Nitscha) pierwszorzędną rolę odgrywają cechy fonetyczne o szerokim zasięgu. Należą do nich przede wszystkim tzw. mazurzenie oraz fonetyka międzywyrazowa (patrz mapa 3).

Mazurzenie jest jednym z rezultatów upraszczania się systemu pierwotnej opozycji trzech szeregów spółgłoskowych: s z c dz - sz ż cz dż - śi ć dź przez redukcję jednego z nich, a mianowicie: zastąpienie szeregu dziąsło-wych sz z cz dż przez zębowe szc dz, np. szyja —> syja, żyto —> żyto, czoło —> coło, wyjeżdżać —» wyjeżdżać. Główna granica tej cechy przebiega przez Polskę z północnego wschodu na południowy zachód. Mazurzenie jest zatem właściwością dialektu mazowieckiego, części gwar Warmii i Mazur oraz większej części dialektu małopolskiego (poza jego wschodnimi obrzeżami) i części dialektu śląskiego. Brak mazurzenia cechuje natomiast dialekt wielkopolski i część gwar pomorskich.

Fonetyka międzywyrazowa, czyli udźwięcznienie lub ubezdźwięcznienie między wy razowe, polega na odmiennym zachowaniu się wygłosu wyrazu (zawierającego spółgłoskę zwaną lub szczelinową) przed nagłosem następnego wyrazu (zawierającego samogłoskę lub głoskę spółotwartą), np. ubez-dźwięczniająca: brat ojca, sat^jośnie, udźwięczniająca brad^ojca, sad^jośnie. Izofona tej cechy przebiega przeciwnie niż poprzednia, tzn. dzieli Polskę z północnego zachodu na południowy' wschód, a zatem udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa znamionuje Wielkopolskę, Śląsk, prawne całą Ma-łopolskę i część Kaszub, natomiast fonetyka ubezdźwięczniająca jest właściwością Mazowsza. Widoczna jest przy tym duża ekspansywność wymowy mazowieckiej, która objęła już także północno-wschodnią część Małopolski i część gwar pomorskich, głównie Kociewie i Bory Tucholskie.

Wśród pięciu głównych centrów dialektalnych Kaszuby wyróżniają się najsilniej - z jednej strony na tle współczesnego języka ogólnego, z drugiej strony na tle innych dialektów. W XIX w. pojawił się nawet pogląd (mający zwolenników do dziś), że kaszubszczyzna jest odrębnym językiem. Wielo-

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
WSP J POLM100 208 Kwiryna Handke, Terytorialne odmiany polszczyzny Małopolska górska różni się dosyć
WSP J POLM102 Kwiryn.: Handke, Terytorialne odmiany polszczyzny 210 ćwierć naczynie na wodę’, prani
WSP J POLM110 218 Kwiryna Handke, Terytorialne odmiany polszczyzny Ogólna charakterystyka sytuacyjna
WSP J POLM94 202 202 O KOSZALIN GDANSKj Kwiryna RanJk*. Terytorialne odmiany polszczyzn MOWĘ
WSP J POLM106 214 Kmryn<> Hjntlke, Terytorialne odmiany polszczyzny Zrozumiałe, że pożyczki ty
WSP J POLM108 216 Kwiryna tusndke, Teraorulne odmiany polszczony mu XVI i XVII w., ale z aktami twór
WSP J POLM112 220 Awirym Handke. Terytorialne odmiany polszczyznyBibliografia AJK: Atlas językowy ka
WSP J POLM93 TERYTORIALNE ODMIANY POLSZCZYZNY KWIRYNA HANDKE Główne dialekty i ich cechy systemowe.
WSP J POLL7 Oficjalny i nieoficjalny wariant ustnej odmiany polszczyzny ogólnej 95 Trzy typy dialogu
WSP J POLM104 212 Krniyns Hjndkć, Terytorialne odmutty polszczyzny Mapa 4. Komynuanty staropolskiego
SCAN0049 (3) 18 I. Programy dydaktyczne 4.    Regionalne (terytorialne) odmiany polsz
WSP J POL5 8 Spis ireśd KONTAKTY JĘZYKOWE Kontakty polszczyzny z językami niesłowiańskimi — Bogdan
WSP J POLL10 Kazimierz Oż<ig, Ustna odmiana języka ogólnego98 Wierzbicka Aana, 1983, Geńry mowy,
WSP J POLL8 96 Kazimierz Ozap, Ustna odmiana języłu ogóliu*gc mówionego mając.) największy uzus i zw
WSP J POLM126 StamsłćOit Grabu#* środowiskowe i zawodowe odmiany języka - socjolekty 236 naz)Tva się
WSP J POLM128 Stanisław Gntfaai. Środowiskowe i zawodowe odmiany języka - socjolekty 238Socjolekty w
WSP J POLM130 SuwisLtu: Gnsfajf. Środowiskowe i zawodowe odmiany języka - socjolekty 240Kategorie
WSP J POLM142 252 Grabias, Środowiskowe i zawodowe odmiany języka - socjolekiy Drogi upowszechniania
WSP J POLM98 206 A wirynd Handke, Terytemlne odmiany poliacayzny letnie badania dialektologiczne, hi

więcej podobnych podstron