WSP J POLN254135
. _ , Rcnate Gr&morcrskoum. K-aiegorie gramatyczne
4do-1—;---
Rodzaj
Współcześnie kategoria ta ma charakter wyłącznie syntaktyczny, dla rzeczowników jest to kategoria klasyfikująca (każdy rzeczownik ma cechę rodzaju, ale się przez niego nie odmienia) i selektywna, podporządkowująca sobie formalnie wyrazy określające. Dla pozostałych części mowy jest to kategoria fleksyjna, sygnalizująca podrzędność składniową względem nadrzędnego rzeczownika.
Genetycznie kategoria ta stanowi zapewne pozostałość animistycznego spojrzenia na świat, postrzegania rzeczy jako ożywionych, właściwego pierwotnym ludom indoeuropejskim. Dziś w większości języków mdoeuropej-skich kategoria ta zanikła lub jest wykorzystywana do sygnalizowania relacji składniowych, jak w- językach słowiańskich. W odniesieniu do niewielkiej grupy słownictwa, nazywającego istoty żywe obdarzone płcią, można mówić o zgodności rodzaju gramatycznego i naturalnego: ojciec, brat, matka, siostra, wuj itp., ale już w nazwach gatunkowych zwierząt najczęściej rodzaj ma charakter gramatyczny, niezależny od rodzaju naturalnego: mysz - rodzaj żeński dla obu płci, a szczur odpowiednio rodzaj męski. Dla wielu nazw zwierząt domowych istnieją obocznie nazwy męskie i żeńskie (a jedna z nich nazywa jednocześnie cały gatunek): owca - baran, koń - klacz, krowa - (ryk. W wielu wypadkach dla nazw płci żeńskiej tworzone są derywaty: kot - kocica.
Wartość rodzajowa rzeczowników przejawia się wr ich wymaganiach gramatycznych względem określających je wyrazów- (przede wszystkim przymiotników i czasowników). Maksymalne zróżnicowanie tych wymagań występuje w bierniku: widzę małego psa, mały stół, małą dziewczynkę, małe dziecko, małe zwierzęta, małych chłopców. Na tej podstawie ustala się pięć głównych rodzajów- w języku polskim (por. Mańczak, 1956). Niektórzy językoznawcy (por. Saloni, 1976) wyróżniają ich więcej, na podstawie połączeń z liczebnikami. Główne klasy rodzajow-e rzeczowników to: rodzaj mę-skoosobowy (np. chłopiec), męskozwierzęcy [pies), męskonieżywotny (stół), nijaki (okno) i żeński (dziewczynka). Do nich dodaje się jeszcze dwa typy obejmujące pluraha tantum: osobowe (państwoprzyszli) i nieosobowe (nożyce leżały).
Ten gramatycznie ustabilizow-any stan naruszają pew-ne odchylenia, np. rzeczowniki bezrodzajow-e typu sierota, zaimki typu ja, ty oraz formy eks-presywme typu brudasy, chłopaki przybiegły, które mają rodzaj memęskooso-bowy.
Dla przymiotników, liczebników i czasowników- (w czasie przeszłym i trybie przypuszczającym) rodzaj jest kategorią fleksyjną (odmieniają się one przez rodzaj) determinowaną syntaktyczme przez nadrzędny rzeczownik (np. dwa] mali chłopcy przyszli obok dwie małe dziewczynki przyszły).
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
WSP J POLN254133 Rtruu Grzegorczykom, Kategorie gr ornaty czjjr; 454 z nich uzyskują w poszczególnyc
WSP J POLN250 314 Teresa Dobrzyński, Tekst Dobrzyńska Teresa, 1974, Dclimitacja tekstu literackiego,
WSP J POLN251 SŁOWNICTWO I GRAMATYKA
WSP J POLN252 FRAZEOLOGIA ANDRZEJ MARIA LEWICKI, ANNA PAJDZIŃSKA Typologia związków frazeologicznych
WSP J POLN253 316 Andrzej .1 fana Lesicki. Ann.: P&jcbunska. FrazeologiaTypologia związków fraz
WSP J POLN254100 Nazwy miejscowo 419 Drugą dużą grupę stanowią te nazwy miejscowe, które od początku
WSP J POLN254101 420 £au Rietddu-ftttako. Nazwy geograficzne - fizjografię terenu,
WSP J POLN254102 Nazwy miejscowe 421 równe wyrazom pospolitym (np. Poręba), jak nazwy derywowane prz
WSP J POLN254103 422 Ezc.i Rzetćhlta-Feleszkc, Nazwy geograłkziifNazwy wodne Do nazw wodnych zalicza
WSP J POLN254104 NfKwy wodne 423 ikr&a i inne. Nazwy te nie znajdują objaśnienia na gnincie języ
WSP J POLN254105 424 Ewa Rzeicłiht-Felazkn, Narwy geograficzne por. rzeka Krępa, Trzehiocba, Młynówk
WSP J POLN254106 ToponunLi miejska 425 kalną, jak słowotwórczą. Świadczy to o silnym powiązaniu z wy
WSP J POLN254107 Em* Rzcteisk*FiIcszko, Narwy geograficzne 426 Z czasem powstały w miastach odrębne
WSP J POLN254108 Toponimu miejska 427 Tego typu podział zaciera najistotniejsze związane z nazwami u
WSP J POLN254109 428 E-jju Rzctdska-Feł&zko, Nazwy ger-grificzne 2) w formie r
WSP J POLN25410 Funkcje trozeoło^izmow 327 pies goni w piętkę pies goni zwierza w kierunku przeciwn
WSP J POLN254110 Bibliografia Rospond Stanisław, 1957, Klasyfikacja strukturalno-gramatyczna słowiań
WSP J POLN254111 NAZWY OSOBOWE CZESŁAW KOSYL Imiona. - Nazwiska. - Przezwiska. - Bibliografia Nazwy
WSP J POLN254113 imiona 433 nizacja semantyczno-morłologiczna). Dwuczłonowe nazwiska kobiet wywodzą
więcej podobnych podstron