WSP J POLN254142
Kategorie gramatyczne współczesne) polszczyzny 463
Pewne osobliwości wykazuje grupa czasowników nazywających stany psychiczne powstałe w wyniku zajścia pewnego zdarzenia. Są to takie czasowniki, jak: dziwić się czemuś // dziwić się, ze..., martwić się czymś // martwić się, ze..., cieszyć się czymś /f cieszyć się, że... Pozwalają one z różnej perspektywy, z różnej strony wskazywać doznającego lub źródło doznania: Jan cieszy się przyjazdem przyjaciela (** cieszy się, że przyjaciel przyjechał // przyjedzie) obok: Przyjazd przyjaciela cieszy■ // ucieszył Jana, a także Jan jest ucieszony przyjazdem przyjaciela, co jest synoniniiczne ze zdaniem pierwszym, tzn. przyjęciem perspektywy doznającego.
Strona bierna, tzn. wysunięcie obiektu na pozycję wyróżnioną, wyraża się w polszczyźnie dwojako: (1) przez tworzenie konstrukcji z imiesłowem biernym i czasownikiem posiłkowym typu jest (został) napisany, przeczytany, obejrzany, przy czym jest możliwe wyrażanie różnych odcieni semantycznych zależnie od aspektu i postaci użytego czasownika posiłkowego (por. Laskowski, 1998; Grzegorczykowa, 1999) oraz (2) za pomocą konstrukcji analitycznych z się, typu: Ta książka czyta się łatwo, dom buduje się od roku. Pierwsza konstrukcja dopuszcza możliwość wskazania agensa (List został napisany przez ucznia II klasy), druga tę możliwość wyklucza, podobnie jak pa-ralelne konstrukcje czynne: Tę książkę czyta się łatwo. Konstrukcje bierne z się tworzone są nieregularnie i wykazują tendencję do wycofywania się.
Na koniec trzeba jeszcze wspomnieć o tzw. stronie zwrotnej, którą tradycja gramatyczna wyróżniała jako osobną wTartość obok strony czynnej i biernej. Są to konstrukcje składniowe tworzone od niewielkiej grupy czasowników nazywających czynności, które mogą być wykonywane przez agensa na sobie samym. Obiekt tożsamy z agensem zostaje w tych konstrukcjach wyrażony zaimkiem zwrotnym się, siebie: myje się, ubiera się, ogląda się (np. w lustrze). Podobnie dzieje się w konstrukcjach wzajemnościowych, stąd formy liczby mnogiej myją się, ubierają się, oglądają się są dwuznaczne.
Aspekt
Aspekt jest kategorią czasownikową klasyfikującą o wartości semantycznej, informującej, czy czynność zostaje ujęta całościowo wraz z jej zakończeniem, czy też ujęta jest w przebiegu. Każdy czasownik polski (z wyjątkiem nielicznych nieokreślonych aspektow'0, jak np. aresztować, abdykować) jest pod względem aspektu scharakteryzowany jako dokonany (napisać, kupić, dać, wyjść, runąć) bądź niedokonany (pisać, kupować, dawać, wychodzić). Aspekt jest jednocześnie kategorią słowotwórcza, ponieważ jedną z podstawowych funkcji prefiksów- derywujących czasowniki jest wprowadzanie, obok innych znaczeń, aspektu dokonanego (lać —» dolać, odlać, biec —> dobiec, przybiec itp.). natomiast morfemy sufiksalne czasowników’ wprowadzają niedokonaność (kupić-* kupować).
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
WSP J POLN254134 Kategorie gramatyczne współczesne] polszczyzny 455Kategorie gramatyczne współczesne
WSP J POLN254138 Kaiegone gramatyczne współczesnej polszczyzny 459 względu na funkcje można więc mów
WSP J POLN254136 457 Kategorie gramatyczne współczesnej polszczyzny Współczesny stan rzeczy w zakres
WSP J POLN254140 461 Kategorie gramatyczne wspótczesnei polszczymy Względy semantyczne ograniczają m
WSP J POLN254132 KATEGORIEGRAMATYCZNE RENATA GRZEGORCZYKÓW A Pojęcie kategorii gramatycznej. - Relat
WSP J POLN251 SŁOWNICTWO I GRAMATYKA
WSP J POLN254147 KATEGORIE SŁOWOTWÓRCZE W PERSPEKTYWIE KOGNITYWNEJ RENATA GRZEGORCZYKOWA,
WSP J POLN254151 Kategorie pojęciowe wyrafcme słowotwórczo 473 Podstawową ideą teorii kognitywnej je
WSP J POLN254156 Kategorie pojęciowe wyrażane słowotwórczo 479 Żywe do dziś są nazwy istot młodych w
WSP J POLN254158 Kategorie pojęciowe wyrażane słowotwórczo 481 Kauzatywnośc jest też składnikiem sem
WSP J POLN254208 łtogitan WiiLyuk, KoiitaJkiy polszczyzny j. językigii niestowiaiiskimi 532 kołpak,
WSP J POLN254214 thgdjn Walccuk. Kontakty polszczyzny z lezykami niesłowiańskimi 538 -Bibliografia B
WSP J POLN254141 462 Rcmu GrttgorczyJcoiui, Kategorie gramatyczne U przyniosło się itp. Pierwszy typ
WSP J POLN254145 466 Rm.ir.1 Gntfpraykow, Kategorie gramatyczne Pokażmy przykładowo najważniejsze ty
WSP J POLN25433727 Noty o autorach692 dalno-kauzatywne wie współczesnej polszczyźnie (1980), Polskie
16669 Wykłady z polskiej fleksji3 1 168 Kategorie gramatyczne polszczyzny (werbalne)10.3.2. Nieosob
więcej podobnych podstron