WSP J POLN25499

418

Ew Rzcizhkii■ Fdcsz.i-o, Nazwy geógraiicziK

wszystkim w wieku XVII i cechuje tylko niektóre regiony. O ile bowiem typ nazw rodowych na Mazowszu i Podlasiu szerzył się w wieku XV i XVI. to w Małopolsce dopiero po wieku XVI.

Analiza historyczno-osadnicza nazw rodowych pokazała, że odnosił}’ się one z reguły do małych wsi i pierwotnie związane były z osadnictwem rodzinnym uboższej szlachty. Dokumenty lokacyjne wsi o nazwach rodowych mówią, że wsie te zakładali nabiłeś (szlachcice), mieli oni jednak bardzo niewiele włók czy łanów, a ziemię uprawiali sami, nie mając do pomocy poddanych chłopów. Nikł}’ wzrost nazw rodowych po wieku XIV w Wiel-kopolsce, w Łęczycko-Sieradzkiem, w Małopolsce i na Pomorzu łączyć należy z małą na tych terenach liczbą drobnej szlachty. Natomiast na Mazowszu i na Podlasiu duży przyrost nazw rodowych w XV-XVI w. jest parałelny do rozwoju tej warstwy.

Nowa fala rodowych nazw miejscowych pojawiła się w wieku XIX-XX, zwłaszcza na Podkarpaciu i w Puszcz}⁷ Kurpiowskiej jako rezultat nowszego osadnictwa chłopskiego. W nazwach wsi powielany jest model wcześniejszych nazw z okresu osadnictwa drobnoszlacheckiego. Warto podkreślić, że prawie nie pojawiają się rodowe nazwy większych miast, w odczuciu społecznym były one bowiem dla miast nieodpowiednie. Świadczy o tym kilka wypadków porzucenia nazwy rodowej, gdy osada stawała się miastem, np. zmiana nazwy Krótkieszyje na Krotoszyn, Gołenogt na Goleniów czy Cbropy na Pabianice.

Szczególnie interesująco przedstawia się porównanie podstawy antro-ponimicznej, tj. nazw osobowych, od których tworzone były nazwy rodowe, z podstawą antroponimiczną nazw wsi innych typów powstałych także od nazw osobowych. Okazuje się bowiem, że nazwy rodowe łączyły się z „gorszymi” podstawami antroponimicznymi. O ile nazwy patronimiczne tworzono częściej od ..lepszych'’ nazw osobowych (zwłaszcza od pełnych imion słowiańskich i od ich spieszczeń), to nazwy rodowe powstawały przede wszystkim od przezwisk, zarówuo dwuczłonowych (np. Rzepogłowy, Ko-nojady, Czolomyje, Kozieb)'ody), jak jednoczłonowych (np. Babki, Wronki, Bielasy, Gołoty, Długosze, Mordy, Rogacze). Rodowa nazwy wsi od słowiańskich „szlachetnych” imion dwuczłonowych, od ich form skróconych i spieszczonych, od imion chrześcijańskich i inny⁷ch imion obcych - stanowią w⁷ całej Słowiańszczyżnie znaczną mniejszość.

Obszar Polski pierwotnie dzielił się na dwie charakterystyczne części: południową, gdzie obserwuje się przewagę nazw rodowych powstałych od dwuczłonowych przezwisk oraz północną, gdzie jako podstawy⁷ nazw⁷ wsi przeważały przezwiska jednoczłonow⁷e. Z czasem na całym polskim terytorium zaczął dominować typ środkowo- i północnopolski.

Omówione dotychczas nazwy miejscowa patronimiczne, służebne, etniczne i rodowe należą do grupy nazw będących pierwotnie nazwami ludzi, przeniesionymi następnie na miejscowości.