wykłady z polskiej składni7

38 Struktura semantyczna wypowiedzenia

własności semantyczne wyrażeń. Można wyróżnić kilka podstawowych technik anaforyzacyjnych.

1) Najważniejszy sposób odsyłania w obrębie tekstu to opuszczanie (zerowanie) wyrażeń oraz stosowanie zaimków anaforycznych (wskazujących) jak w przykładzie wymienionym wyżej: Znaleźliśmy psa. Miał (on) zranioną łapę. W językach rodzajnikowych druga grupa nominalna opatrzona będzie rodzajnikiem określonym, jest to bowiem ‘pies, o którym już była mowa’.

2) Drugi sposób anaforyzowania to użycie synonimów lub hiperoni-mów, np. Odwiedziła nas Basia. Dziewczyna opowiedziała o swoich przygodach, Kupiłem ostatnią powieść X-a. Książka ta ma wspaniałe recenzje.

3) Obserwuje się jeszcze sposób opisywany jako quasi-anafora (To-polińska 1984), polegający na tym, że anaforyzująca grupa nominalna wnosi nową informację: Odwiedził nas zięć Kowalskich. Młody inżynier wrócił właśnie z Kanady. Do prawidłowego odczytania tej wypowiedzi (tzn. zinterpretowania obu grup nominalnych jako koreferencyjnych) potrzebna jest dodatkowa wiedza o świecie, wspomagana przez reguły spójności tekstu. Analiza zjawiska spójności pokazuje, że do rozumienia wypowiedzi konieczna jest elementarna wiedza o świecie, która pozwoli uzupełnić nie przekazane wprost informacje, np. w zdaniu: Rzucono niedopałek papierosa. Pożar zniszczył ogromne obszary lasu konieczne jest zrekonstruowanie ogniwa rozumowania ‘niedopałek wywołał pożar’. Współcześnie rozwija się intensywnie semantyka rozumienia, która wiedzę niezbędną do prawidłowego odczytania wypowiedzi ujmuje w postaci tzw. ram interpretacyjnych (por. Fillmore 1985, Minsky 1975).

Rozdział IV

Struktura semantyczna wypowiedzenia: problemy modalności

1. Istota modalności.

Charakterystyka ogólna zjawiska

Pokazywaliśmy w poprzednich wykładach, że niezbędnym składnikiem semantycznym wypowiedzenia jest informacja o określonym stosunku nadawcy do opisywanego stanu rzeczy. Tę informację nazywa się mo-dalnością. Stan rzeczy może być ze strony nadawcy przedmiotem stwierdzania (asercji) lub przypuszczenia i w konsekwencji celem (intencją) wypowiedzi jest poinformowanie odbiorcy, np. Piotr oddał książkę do biblioteki (Piotr podobno oddał książkę do biblioteki), może też być przedmiotem pytania, np. Czy Piotr oddał książkę do biblioteki?, może być przedmiotem zalecenia (żądania): Piotrze, oddaj książkę do biblioteki, może być wreszcie przedmiotem ekspresji woli lub emocji: Niechby Piotr oddał książkę do biblioteki! Czyżby Piotr oddał książkę do biblioteki?

Te podstawowe cztery postawy (intencje) nadawcy, które można nazwać kolejno: powiadomieniami, pytaniami (z łacińska: interrogatywami), rozkazami (imperatywami) oraz ekspresywami (wśród których szczególne miejsce zajmują życzenia, zwane optatywami), stanowią podstawowy zrąb modalności wyrażanej gramatycznie bądź składniowo. W ich obrębie znajdują się pewne odmianki postaw modalnych wyrażane głównie leksykalnie, np. różne odcienie hipotetyczności (modalności epistemicznej) nakładane na powiadomienia (np. Piotr podobno (chyba) oddał książkę do bi-