wykłady z polskiej składni6

56 Schematy zdaniowe współczesnej polszczyzny

A. Schematy bezmianownikowe

1. V — Grzmi, Dnieje, Pada, Zaczęło padać

2. V - N_co — Mdli go. Ubywa wody, Słychać wrzawę

3. V|_i(cz - Adv — Jest (wydaje się) miło, Było po północy, Robi się późno

Adv

4. V_n;_ef| — Janowi powodzi się źle

N_co

Inf

5. V

l_ącz — Jest miło odpocząć. Chodzić po górach jest przyjemnie

Adv

^xjAdjl 1^N5 J

6. V)_ącz\-Inf — Zdążyć było niemożliwe (niemożliwością)

Nil

7. V_motj - Inf — Trzeba iść, Warto pracować, Należy uczyć się

8- V_nj_ef| - Sent — Okazało się, że Jan nie zdążył, Wiadomo, że Piotr

przyjechał

9- V_nj_efl Nco — Janowi zależy na Marii, Janowi chodzi

(Praep) N_C() o uczciwość

B. Schematy z mianownikiem

10. N] - V — Jan śpi, Jan tańczy, Jan spaceruje

11. N i - V - N_co — Jan czyta książkę, Jan boi się psa

12. N| - V_.N_C0 — j_{an c}j_aj_e fcjążkę koledze

\n_co

13. N| - V - Adv — Jan zachowuje się źle, Jan mieszka w Warszawie

14. Nj - Vfmodl - Inf — Jan chce wyjechać, Jan zaczyna pisać

W /

15. N] - V - Sent — Jan wie, że ojciec przyjechał

16. N, - Vmodr—N_c0 — Ojciec każe synowi wyjechać (żeby wyjechał)

\j^Inf 1

[Sentj

17. N| - V N_c0 — Jan ocenia Piotra negatywnie

Adv

18. N i - V y N_co — Jan uważa Piotra za przyjaciela

Praep N_c0

- V (Praep N_co) — Jan dowiedział sięjod Piotra 1, że

| Sent

|na

| przez telefon j

ojciec przyszedł

- V^-N_co

\ (Adv) — Jan przenosi dziecko z liceum do szkoły zawodowej Adv

- V)ą_CZ - Adj — Jan jest miły, Jan jest podobny do ojca, Jan

N₅

jest wysokiego wzrostu

- V|_ącz - | — Jan jest studentem. Jesteście bracia

- V - Praep N_co — Jan wygląda na zmęczonego (na oszusta).

C. Schematy zawierające jednostki leksykalne

24. N, to N, 1 . , , . . „ ,

, „ , , i — Zyc to walczyć, Zycie to walka, Jan to bohater

Inf to Inf J

25. TO Vb_y<< N] — To jest dobry człowiek. To była dobra dziewczyna

26. Z N₂ V|_ącz N] — Z ciebie jest zuch, Z niego był dobry kolega.

Użyte skróty oznaczają następujące pojęcia: N — pozycja grupy nominalnej; cyfra w subskrypcie — kolejny przypadek; co — casus obliquus, czyli przypadek zależny; Vi_ąCz — czasownik w funkcji łącznika; V_mod — czasownik modalny; Vniefi — czasownik niefleksyjny; Vfaz — czasownik fazowy; Inf — bezokolicznik; Sent — zdanie; Adv — pozycja przysłówkowa; Adj — pozycja przymiotnikowa; NA — nomen actionis (nominalizacja). W niektórych schematach czasownik wymaga konstrukcji z przyimkiem, który oznaczamy skrótem Praep.

Przedstawiony zestaw wymaga pewnych komentarzy.

1) Podany zestaw obejmuje typy ogólne; poszczególne schematy mają wiele realizacji leksykalnych (np. schematy 11 i 12 wypełniane są przez bardzo wiele czasowników, inne są rzadsze, np. 17, 18). W obrębie poszczególnych typów mogą występować, jak powiedzieliśmy wyżej, różne warianty formalne; np. schemat 11 realizowany jest zarówno przez strukturę: N!-V-N₄ (Jan widzi psa), jak i: N|-V-N₂ (Jan boi się psa), a także; N,-V-N₃, N!-V-N₅ (Jan przygląda się obrazowi, Jan zachwyca się obrazem).

2) Specjalnego komentarza wymagają schematy zawierające jednostki leksykalne. Dwa z nich oparte są na predykatywnym użyciu wyrazu to o funkcji identyfikującej. Trzeci schemat: Z N₂ jest N, (Z niego jest dobry kompan) wykazuje następującą osobliwość: N, wskazuje na predykat, a N₂ przedmiot, do którego predykat się odnosi. Ponadto w tym schemacie musi być obecny przyimek z.