zagadnienia egzaminacyjne z teorii literatury (195)

mis? olśnić i przekonać odbiorców.

Inna grupa wierszy wizualnych to. cinmiua ąundrafa (zwarte czasem car mi na figo ram) - „wiersze w kształcie kwadratu, w których każdy wers miał tę samą ilość liter, a ilość wersów w utworze była równa nośCfTtirer W wersie. AKrostychy, teicstycfiy ; cześtycfv/'były"śśziartowane w ramach okładu liter poprzez stosowanie dużych liter lub malowanie wybranych liter w odmiennym kolorze aibo też przez rysowanie odręt'iTydrtOTtL'?ów^r': Figli''A wyłana"się w łych "wierszach poprzez wpisane versns tmckrti. czyn wiersze’ wpisane .v/ tekst,. ..w.ewnątnztekstoweF,. uwydatnione dzięki swej złotej,-srebrnej- Gzy-purpurowej -btuwte: żak pisał .ieremy Adler, „figura powstaje jako odrębna warstwa znaczenia, będąc podstawą odrębnych wersów, by zjednoczyć jc w strukturę, która jest zarówno słowem, jak i obrazem. Najgłębsza istota wiersza może w pełni wyłonić się jedynie poprzez figurę, która przebija się przez dmchror.iczną ciągłość tekstu, by w en sposób ustanowić dzieło, które może być zrozumiane jedynie wtedy, gdy zostanie zobaczone: wiersz staje się dwuwymiarowy"[3]. W Europie nowożytnej często formy wierszy pochodzące z cąmsina quaćrata łączyły się z formami wywodzącymi się z technopaegmów. czyli pierwszej, wyżej wymienionej grupy utworów wizualnych.

Następna odm rum: .wierszy wlzuain.dt. bardzo bogato reprezentowana. io__liihiryiiiy n-octyekif. ‘A-i. labirynty - pisał Piotr Rypson to kompozycje o regularnej budowie, przypominające szachownicę, na której połach rozmieszczono litery układające zapisany tekst. W zależności od układu odczytywanie należy rozpocząć od górnego lewego rogu i.ib od środka jakiego, czworobocznego iabiryniu Labirynty pn>;«ly_ przyjmować także formy koliste, spiraljie.‘*[.9j

Dawna poezja wizualna nic.powstawała w próżni. Nie sposób byłoby omówić, a nawet wymienić wszystkich zjawisk kulturalnych, które są ściśle związane z rozwojem graficznych form poezji. O niektórych zjawiskach wspomniałem już wcześniej.. Niewątpliwie poezja wizualna była przejawem realizacji niezmiernie popularnej doktryny „uc pictura pcesis” („niechaj poezja będzie jak obraz'¹}, dotyczącej równorakich -tematycznych, i strukturalnych - związków, jakie łączyły poezję ?. malarstwem. ..Teoria malarstwa' XVI wieku nic rozwijała w zasadzie (...) problematyki strukturalnego zw/ązku plastyki i poezji, choć bezustannie podkreślała podobieństwo między historykami, mówcami, poetami i malarzami''. Z kolei „dla renesansowej teorii poezji porównanie jej z malarstwem pozostało w tej samej roli. jaką pełniło w późnym antyku - futury • retorycznej (...). choć oczywiście wiodąca w pewnym sensie rola sztuk plastycznych w ‘kulturze.XVI wieku mogła tu kraść akcent silniejszy. Dopiero w XVI[ i XV||J wieku koncepcja „ut pictura poesis" miała stać się dia malarstwa i poezj: terenem rzeczywistych paralel i rozwiniętych dystynkcji pojęciowych, wynikłych z dostrzeżenia ur właściwego, s nie intencjonalnie przyjmowanego charaiaeru obu dziedzin”

Dokrryna szukająca związków między maiarstwem a poezją tylko pośrednio łączy się z. zagadnieniem poezji wizualnej, Baidzicj ścisłe są jej związk i z ówczesnym zainteresowaniem rnerog-iłam i czy idęogrąmami. Jak pisała Elisabeth Ćock: „Odnowiona popularność figuralnego wierszowania musiała być - równie niewątpliwie jak w przypadku em-blemacyki—pobudzana; przezrhrmrairiitycznerirerdia md egipskiitli lrrefógłifarni'. Emblemat, rnurio swej wizualnej formy, jest utworem ściśle literackim. gdyż jego język wizualny jest uzależniony od odczytania zapisu słownego. Podczas gdy hierógiif i chiński ideogram stanowią teksty same w sobie, emblemat jest uzależniony od włączonego weń tekstu: jest to warunek zrozumienia metaforyki. Wiersz wizualny Jest być może bardziej zbliżony do ideału spójności wyrażonego w chińskim ićeógramie. Któiy, mówiąc słowami Bacona, ‘używa prawdziwego pisma, które nie wyraża ani’ liter, ani słów w ogóle, ale rzeczy lub pojęcia”¹.

Najtrafniej jednak-chyba opisał znaczenie poezji wizualnej Artur Sandauer, odnosząc się zresztą tylko do pceżji starożytnej,' alę jego refleksje posjadającharakter uniwersalny:

„Tego typu igraszki (...) mają sens głębszy: chodzi o zrekonstruowanie prastarej więzi między kszrałtem pisemnym a znaczeniem —n ią pojedynczego już, co prawda, wyrazu, ale całego utworu. Zwróćmy uwagę, że układ -graficzny ilustruje tu tekst ten zaś służy z kolei jako legenda układu graficznego. Wykorzystując naturalną dwudzieloość wszelkiego utworu literackiego, który jest zarazem systemem słownym i rysunkiem, obie strony odsyłają do siebie nawzajem, podając się to za treść, to.za formę”.

Wsj^stkie te.cytcwar.e głosy dotyczyły poezji wizualnej cd starożytności do wieku XVIII. Jasne jest. 2c ~dw~af.gardowc kierunki artystyczne i literackie XX wieku nadały zupełnie nowy kształt wizualnym formom poezji. Pojawiły się całkowicie odmienne zjawiska w odniesieniu do związku słowa i obrazu.

''.zappezatkcwaiie przez Ma:larme’go, futurystów i cadaisiów. „Od pierwszego dziesięciolecia XX wieku.