13 Kształcenie językowe

D. Czelnkowska, Melodyka edukacji polonistycznej dzieci u- wieku wczesm/szkolnym. Kraków 2009

ISBN: 97Ś-&5-7587-135-7. Co by Oficyna Wydawnicza ..Impuls" 2009

142 R®*wcJi i kształcenie języka dzieci w uiefeu wczesnoszfcofnyni

postępek, wlec się jak żółw, biec jak strzała, pobiec błyskawicznie, iść z duszą na ramieniu, siedzieć cicho jak mysz pod miotłą, stanąć jak wryty, mieć wilczy apetyt. Wykorzystane stale i łączliwe związki frazeologiczne nie tylko dynamizują akcję, lecz także ubarwiają całość wypowiedzi.

Struktura opowiadania

Nauczyciel, zapoznając uczniów z istotą opowiadania, musi im uświadomić, że wypowiedź powinna zawierać zespół wydarzeń o charakterze przyczynowo-skutkowym, następujących jedno po drugim, a nie przypadkowe ich zestawienie. Ważne jesl, by pokazać sposób tworzenia akcji, czyli rozbudowanej wypowiedzi, obejmującej cały ciąg wydarzeń. Uczeń, tworząc opowiadanie, powinien uwzględnić zasadę trójczłonowości wy powiedzi (wstęp, rozwinięcie i zakończenie), którą należy stosować nie tylko w przypadku opowiadania. Zdaniem T. jóźwickiego (1984, s. 96), w kompozycji naturalnej, gdy zdarzenia występują w porządku chronologicznym, należy najpierw przedstawić sytuację przed zdarzeniem przez wprowadzenie czytelnika w temat i zasygnalizowanie zagadnienia, którego dotyczy. Rozwinięcie to opis samego zdarzenia, jego przebiegu i skutków. Ostatnia część - zakończenie - powinna sygnalizować stosunek autora do tematu, wnioski, ocenę lub refleksje. Trójczłonowa struktura zdarzenia fabularnego, jakim jest opowiadanie, powinna zawierać układ pięciu najważniejszych elementów:

I. Wstęp	1. Przedstawienie sytuacji przed
- Co było najpierw?	zdarzeniem.
II. Rozwinięcie	2. Wskazanie przyczyny wydarzenia.
- Co się stało?	3. Opis przebiegu zdarzenia.
	K. Podanie skutków wydarzenia.
III. Zakończenie	5. Wyciąganie wniosków, refleksje.
- Jak to się skończyło?

Przybliżenie treści zawartych w poszczególnych częściach wypracowania ułatwia uczniom zrozumienie struktury całości. W pierwszej jego części, czyli we wstępie należy przedstawić krótko to wszystko, od czego się zaczęło zdarzenie, np. czas i miejsce. W części głównej (rozwinięciu) opisujemy przebieg całego wydarzenia, wyjaśniamy jego przyczynę i skutki, a w trzeciej, ukazujemy sposób zakończenia, podajemy własne uwagi, oceniamy i wyciągamy wnioski na przyszłość. Zaprezentowana uczniom w najprostszym ujęciu trójczłonowa struktura opowiadania powinna ukazać kolejne jego części.

S.5. Podstawowe mdzafe wypowiedzi ustnych i pisemnych

Część I. Wprowadzenie czytelnika w zagadnienie. Wstęp.

Część II. Co się wydarzyło? Rozwinięcie.

Część 111. Jak to się skończyło? Zakończenie.

Kształcenie umiejętności opowiadania jako wypowiedzi barwnej i żywej wymaga wielu zintegrowanych umiejętności z zakresu stylistyki, gramatyki i kompozycji, a także uslopniowanych ćwiczeń doskonalących poziom łych wypowiedzi. Dotyczy to ćwiczeń z zakresu analizy i logiczności struktury treści, zwiększania precyzji i ścisłości wypowiedzi oraz stosowania wyrazów o różnym zabarwieniu emocjonalnym. W opowiadaniach uczniów, tworzonych na podstawie przeżyć i doświadczeń, główne zdarzenia powinny się układać prawidłowo w dynamiczną akcję z punktem kulminacyjnym i zakończeniem. Bardzo ważne jest sformułowanie tematu opowiadania, który nie może być zbyt obszerny, lecz raczej ograniczony w czasie i przestrzeni. Ponadto powinien być zaprezentowany poprawnie i jednoznacznie. Błędnym typem sformułowania tematu jest opowiadanie o wiośnie w ogóle, o jesieni, o zabawie na śniegu, wakacjach itd. Takie tematy nie sugerują żadnej akcji i przyczyniają się do tworzenia najczęściej swobodnych wypowiedzi, notatek kronikarskich, sprawozdań, opisów lub form mieszanych. Przykładami tematów opowiadań sformułowanych poprawnie mogą być: Moja najciekawsza przygoda. Moja wakacyjna przygoda. Mój pierwszy zjazd. Niezapomniany wieczór. Najprzyjemniejszy dzień wakacji. Niebezpieczna zabawa na ślizgawce. Mój popis na lodzie. Przygoda na sankach, fak gotowałam obiad. Jak po raz pierwszy upiekłam ciasto. Moja przygoda w lesie. Na grzybach. Moja ulubiona zabawa na śniegu. Kartka z pamiętnika. Ze względu na wykorzystane źródła najczęściej wyróżnia się następujące rodzaje opowiadań:

a) opowiadania odwołujące się do przeżyć i doświadczeń dzieci (z narrato rem wypowiadającym się w pierwszej osobie), b; opowiadania wykorzystujące pojedyncze obrazy oraz cykl obrazków, np. historyjek obrazkowych,

ej opowiadania na bazie lektury, sztuk teatralnych, filmów, programów telewizyjnych i radiowych itp.

Opowiadania pisane lub wygłaszane na podstawie przeżyć i doświadczeń własnych oraz tworzone jako dalsze losy bohaterów lub inne zakończenia utworów literackich uznawane są za bardziej twórcze. Wypowiedzi te posiadają także większą wartość kształcącą ze względu na pobudzanie wyobraźni i samodzielnego myślenia dziecka. Zdaniem J. Kulpy i R. Więckowskiego (1983), przy wyborze tematów opowiadań twórczych należy pamiętać o tym, aby zmuszały one ucznia do uruchomienia własnej wyobraźni. Istnieje wiele możliwości ćwiczeń utrwalających wypowiedź w formie opowiadania, np. indywidualne i zbiorowe układanie baśni, konkursy czytelnicze na temat interesujących lektur, tworzenie scenariuszy według własnych pomysłów do teatru szkolnego, improwizacje itp.