Bronk Socjologia religii 3

ROZWÓJ 213

Marks, Herbert Spencer), klasyczny (Emile Durkheim, Max Weber⁴, Ferdi-nand Tónnies, Georg Simmel, Werner Sombart, Bronisław Malinowski) i współczesny (Joachim Wach, Gustav Mensching, Talcott Parsons, Robert N. Bellah, Kingsley Davis, William Goode, Niklas Luhmann, Thomas Luc-kmann, Peter L. Berger, J. Milton Yinger, Will Herberg). Podstawowe dzieła z zakresu socjologii religii powstawały w latach 1890-1920. Zainteresowanie społeczną rolą religii istniało naturalnie wcześniej, bo już w starożytności [K.-H. Weger 1983]. Religią jako instytucjonalnym sposobem kontroli społeczeństwa chciał się posłużyć Platon⁵. Arystoteles przypisywał religii funkcję „przekonywania wielu". Św. Augustyn (De civitate Dei) wyobrażał sobie doczesny porządek świata normatywnie na sposób wieczystego nieba. W czasach nowożytnych Charles L. de Montesąuieu stwierdził w duchu oświecenia, że rzymscy prawodawcy chcieli napełnić lud strachem przed bogami, by tym łatwiej rządzić. Za dzieło z socjologii religii można uważać Ludwiga Feuerbacha Istotę chrześcijaństwa (1841), w którym rozważana jest alienacyjna rola religii. Społecznym wymiarem religii zajmował się żywo Alexis de Tocquevil-le. Augustę Comte umieszcza religię na wcześniejszym etapie rozwoju społeczeństwa. Marks i Spencer, zajmując stanowisko wyraźnie ewolucjonistyczne, wiązali istnienie religii ze społeczeństwem pierwotnym (genezą religii jest strach i niemoc człowieka wobec sił przyrody) i feudalnym (religia zawdzięcza swe istnienie wyzyskowi klasowemu)⁶.

W XIX wieku socjologiczne badania religii nie dokonywały się początkowo w ramach jednej wydzielonej dyscypliny, gdyż ta się dopiero powoli kształtowała, lecz w poszczególnych naukach humanistycznych interesujących się na swój sposób społecznym wymiarem religii. Powstanie naukowej socjologii religii umożliwiły: wywołana reformacją krytyka instytucji kościelnych oraz społecznych funkcji religii przez francuskie oświecenie, a potem powstanie marksizmu. Za twórcę (francuskiej) socjologii religii uchodzi £mile Durkheim. Podobnie jak jego nauczyciel Numa D. Fustel de Coulanges, uważany niekiedy za właściwego ojca socjologii religii, przyjmuje on, że idee religijne mają zasadnicze znaczenie dla struktury społecznej i ekonomicznej. Pojmując, jak Herbert Spencer, społeczeństwo i religię na sposób rzeczywistości metafizycz-