etyka msroda6

220 Henryk l.l Y.I-NBF-RG

zewnętrzne, poparte jawną lub domyślną groźbą ujawnienie wobec kogoś (rozka/obiorcy) czyjejś woli dotyczącej jego postępowania. Zlecenie i żądanie są złagodzonymi formami rozkazu, a prośba zastępuje groźbę innym środkiem presji, czysto psychicznym. Rozkazywać można tylko istotom świadomym, zdolnym zrozumieć przejaw czyjejś woli i czyjąś groźbę; nie można rozkazywać rzeczom. Tymczasem pojęcie wartości — i pojęcie powinności we wprowadzonym do jej definicji znaczeniu — stosują się także do rzeczy.

3. Znaczenie warunkowe w odmianie utylitarnej. Głównym ze znaczeń zasługujących na bliższe rozpatrzenie jest znaczenie warunkowe. Prowadzi nas ono na teren wartości utylitarnej. Co chwila wypowiadamy takie zdania, jak; scyzoryk powinien być ostry, pożywienie powinno zawierać witaminy, taternik powinien mieć mocne serce. We wszystkich tych przykładach ..pow inien” może być zastąpione przez „musi”. Zwłaszcza naturalnie będzie to brzmiało w zdaniach takich, jak; złodziej powinien być sprytny, kłamca powinien mieć dobrą pamięć, tyran powinien być okrutny, wytrych powinien być łatwy do schowania.

Jakież to ma znaczenie? Wydaje się niewątpliwe, że wszystkie te zwroty można zastąpić równoważnikami o typie zdań warunkowych. Ale już nie takimi, z jakimi spotkaliśmy się poprzednio, gdzie posiadanie cechy powinnej było określane jako warunek należenia przedmiotu do pewnej klasy. Nie chcemy wszak powiedzieć, że .jeżeli coś nie jest ostre, to nie jest scyzorykiem” ani „jeżeli scyzoryk nie jest ostry, to nie można nim temperować ołówka, ani strugać patyka, ani krajać kiełbasy”, „jeżeli złodziej nie jest sprytny, to da się złapać”. Jednym słowem stan rzeczy powinny jest tu przedstawiany jako niezbędny — niekoniecznie wystarczający! — warunek jakiegoś innego stanu rzeczy.

Stwierdzając w tym znaczeniu, że jakiś przedmiot powinien być taki a taki, stwierdzam więc, że posiadanie przez niego danej cechy jest niezbędnym warunkiem realizacji stanu rzeczy komuś potrzebnego lub przez kogoś pożądanego, czyli warunkiem zaspokojenia czyichś potrzeb albo pożądań. (Czyich potrzeb — to pozostaje w cieniu: ja, my, jakiś on albo oni mnie sympatyczni. Do tego służy właśnie wyraz „powinien”). Jeżeli zaś stwierdzam, że jest taki, jaki powinien być. czyli że ową cechę posiada to stwierdzam, że spełnia ów warunek, czyli że dzięki niemu

zaspokojenie może nastąpić faktycznie. Jednak/e tu. co /a |« > .... [».o/c-lub po/ądania nazywamy wartościowym utylitarnie ostatecznie A u ali/ujc w sobie warunek takiego zaspokojenia, to ma warto , . ■ instrumentalną.

Stwierdzając, że coś jest „takie, jakie powinno być", stwierdzam '. że jest wartością utylitarną. Z reguły będzie to wartość instmrneritaim ostry scyzoryk jest instrumentalnie wartościowy dla lego. kto ptapi rysować, sprytny charakter złodzieja — dla złodzieja samego Mo/r jednak skonstruować wypadki, gdzie dany przedmiot zaspokaja bezpośredni' samą ostateczną potrzebę, jak np. witaminowy pokarm czy suchy tytoń

Tak więc przy tym znaczeniu formuła „laki, jaki powinien by znaczy co prawda „wartościowy” i daje rzeczywiście definicję lego terminu ale „wartościowy” wartością utylitarną, nie zaś perfekcyjną. To znaczenie słowa „powinien” zatem również odpada. Twierdzić zaś, że jest ono właśnie tym, o które chodzi w naszej formule, to twierdzić, że me ma wartości perfekcyjnej, lecz tylko wartość utylitarna.

4. Znaczenie pozornie wolicjonalne. Pozostaje jeszcze jedna ewentualność. Spotyka się czasem znaczenie, które nic ma nic do czynienia z rozkazem, ale które z imperatywistycznym łączy to, że ma coś do czynienia / wolą. Gdy / pewnym szczególnym naciskiem mówię „powinno być tak a tak”, znaczy to mniej więcej, że ja chcę, by było tak a tak. Np. zdanie „za tydzień powinienem mieć robotę ukończoną" samo w sobie jako zestawienie wyrazów może też znaczyć „za tydzień moja robota będzie prawdopodobnie ukończona”, ale wypowiedziane z pewną szczególną energią znaczy zupełnie co innego, mianowicie mocną decyzję. Podobnie gdy dowódca mówi sobie przed bitwą: .jutro o tej godzinie nieprzyjaciel powinien być pobity”, oznacza to takąż decyzję zrobienia wszystkiego, by ów cel urzeczywistnić. Tak więc „taki. jaki powinien być" znaczy ru mniej więcej tyle co „taki, jak ja zdecydowanie chcę".

Znaczenie to nie nadaje się do naszej formuły, gdyż me ma mowy byśmy, oceniając coś jako perfekcyjnie wartościowe, mieli mieć zawsze na myśli, że jest takie, jakie mocno postanowiliśmy, że będzie, aiho jakim ze wszystkich sił staraliśmy się je uczynić. Wszak dużo jesi raczy wartościowych, których jakość nie od nas zależy. Wypowiedzenie owego „powinien” jest przejawem woli. ałe samo zdanie nie znaczy, ze ..chcę".

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
etyka msroda9 22<i Henryk ELZRNBŁRG jest. to wiat jako całość jest hardziej wartościowy, niż gdy
etyka msroda0 :os Henryk ELZENBERG w języku może przyjmować termin „wartość”). Wybór musi być jasny
etyka msroda1 230 Henryk ELZENBERG musi się dać /definiować w terminach woli. nie wskazuje na istni
etyka msroda1 210 Henryk ELZENBERG sąd o wartości: aprobata wyczerpuje się w sądzie o wartości, jak
etyka msroda0 228 Henryk F.I.ZFNBERG ktoś właśnie nie chce. Tylko w wypadku, gdy sam uprzywilejowan
etyka msroda1 230 Henryk ELZENBERG musi się dać zdefiniować w terminach woli. nie wskazuje na istni
etyka msroda0 228 Henryk F.LZENBERG ktoś właśnie nie chce. Tylko w wypadku, gdy sam uprzywilejowany
etyka msroda
9 Henryk ELZENBERG JOo tuzina ostryg ale nie dostarczenia przez jedno lub drugie równej
etyka msroda0 Henryk til.ZENBERG w języku może przyjmować termin „wartość"). Wybór musi być ja
etyka msroda3 Henryk ELZENBERG \ rzeczywistości formuła nasza znaczy coś całkiem innego. Znaczy ona
etyka msroda4 Henryk ELZENBERG 7. Stany rzeczy nie są wartościowe. Mówi się nie tylko, że jakiś prz
etyka msroda5 Henryk ELZENBERG rzeczy. Ale jest faktem, że w pewnych można. Przekonanie przeciwne z
etyka msroda2 Henryk ELZENBERGPowinność i rozkaz Istnieje tedy w teorii powinności tendencja, którą
etyka msroda3 Ifcnn k l l/l NB1 RG ., wchodzące w rachubę, każda z odpowiednim Oto więc tera/ trz&g
etyka msroda4 Henryk BLZENBKRG dyby imperatywista cofnął się rzeczywiście, widywanie było s,Us/,K 1
etyka msroda
7 Henryk ELZENBERGWartość i powinność I. Analiza pojęcia wartości (Tylko te rodzaje war
etyka msroda4 Henryk ELZENBERG 7. Stany rzeczy nie są wartościowe. Mówi się nie tylko, że jakiś prz

więcej podobnych podstron