img019

skalę podjęto tematykę mediów podczas II wojny światowej, realizują w Stanach Zjednoczonych program tak zwanego badania kultur na odległość (studyof cnlture ata distance). Te kultury i społeczeństwa, do których nie było bezpośredniego dostępu (a które, warto dodać, interesowały strategów odpowiedzialnych za obronę narodową), próbowano przefiltrować za pośrednictwem produkowanych w ich ramach filmów, powieści i prasy. Dominująca wówczas na gruncie amerykańskim tendencja psychologiczna sprawiała, że w filmach fabularnych poszukiwano powtarzających się wątków, mających posłużyć następnie do formułowania sądów na temat „zmiennych psychologicznych"². Pod tym właśnie kątem przebadano na przykład 3 tysiące obywateli radzieckich, którzy po zakończeniu wojny pozostali na terenie USA.

Jako zupełnie wyjątkowa i pionierska jawi się w tym ubogim kontekście praca brytyjskiej antropolożki Hortense Powdermaker Hollyurtoj The Drejm Fśc/ory\ Ta antropologiczna analiza środowiska hollywoodzkich producentów filmowych stanowi wyraźny wyłom w dotychczasowym traktowaniu mediów i ich przekazów.

Dlaczego »ntro|x>log bada Hollywood? - pytała samą siebie Powdcmiakcr - Przybyłam tutaj, aby lepiej zrozumieć naturę naszych filmów. Założyłam, że system »|x>łcczny, w którym one powstają, ma znaczący upływ na ich zawartość i znaczenie. System społeczny jest zespołem skoordynowanych z sobą sieci wzorów i idei. które sprawują kontrolę albo wywierają upływ na zachowania swoich członków. Oryginalność mojej hipotezy polega na tym. że wcześniej nic aplikowano jej do filmów⁴.

Ten tok rozumowania doprowadzi! brytyjską nntropolożkę do wniosku o prymat ności czynnika ludzkiego. Owszem, przyznawała:

Technologiczna doskonałość, metody dystrybucji i rynki zagraniczne, wszystko to jest ważne i każda z tych rzeczy pociąga za sobą osobną prob-

² M \XoJfcmiem, Menie AnaJysis in the Siudy oi Cuhurc, *r M. Mead. R Mc-traux, The Siudy of Culturc a a Ditiance. Chicago 1935, ». 267.

* H. Itowdcrmakcr, / iollywood. The Drejni Faclory Au Anlhnjpologni ljxtki ii ibe Moi-ieMihcn, Boston 1950.

⁴ Ibidem, $. 3.

tą8 Cyfrowe to/sawości. Baoania w cyberterenic

kmitykę. Ale najgłębiej znaczące są pnblcmjr związane z bdzkmi \var-(ościami, ze sposobami myślenia, z relacjami ludzkimi, zarówno utaj, jak i w filmach’.

Dziękując między innymi takim badaczom, jak Malinowski, Sapir, Union i Kroeber, autorka przyznała, zew Hollywood stosowała techniki terenowe, których wcześniej używała na wyspach południowo-zachodniego Pacyfiku. Dzięki temu udało się jej przekroczyć i zdemontować retorykę obiektywności, która towarzyszyła w połowie XX wieku produkcji filmowej w ł łolływood. „Większość ludzi zdawała sobie sprawę, że małżeństwa są konsumowane, że w łazienkach są toalety, że krowy mają wymiona, a jierwcrsje seksualne się zdarzają (nawet przed opublikowaniem raportu Kinseya)"⁶, pisała, „odczarowując" surowe zalecenia kodeksu I laysa. Nic sposób jednak nic dostrzec, że inne formy medialne o masowym charakterze nie zaprzątały uwagi antropologów Myślę w tym miejscu przede wszystkim o prasie. To stosunkowo oswojone już narzędzie przekazu długo nic mogło doczekać się wnikliwych badan antropologicznych. Być może działo się tak dlatego, że dziennikarska retoryka faktyczności utrudniała zauważenie jej umowności i konwen-cjonalności. W tym przypadku droga od zwykłego czytania gazet do ich analizowania okazała się szczególnie żmudna⁷.

Pierwsze kroki

Pytanie, jakie chciałbym w związku z powyższymi uwagami postawić, jest historycznie konsekwentne: czy rozwój mediów elektronicznych

* Ibidem.*. 77.

⁷ Choć Lii o« a lecznic. na przełomie wieków; Roch Sulima mógł wreszcie stwierdzić, że: .Nowożytna antropologia codzienności (...) wywodzi się z codziennej gazety. Narodziła się wraz z gazetą codzienną i w niej się społecznic potwierdza Antropolog codzienności odnajduje w gazecie to, co tradycyjna etnografia określała źródłem i terenem badań" <R. Sulima, Antropologia cadueunoici, Kraków 2000, s. 10).

Pierwsze kro<i tz