gatunki literackie003
46 <latitnki liicritckir
literatury nie miała jednak swojego Linneusza i na niego nie czeka. „Główna wartość gatunków me leży w klasyfikacji”7.
2
Owa „główna wartość” gatunków ujawnia się w innej sferze i jest związana z ogólniejszymi tendencjami w humanistyce współczesnej, przede wszystkim w językoznawstwie. Wiąże się ona mianowicie z przesunięciem zainteresowań od systemu językowego do praktyk mówienia. Kiedy przedmiotem analizy stają się dyskursy, powstaje problem ich opisu w szerszych kategoriach, wiadomo bowiem, że odwołują się one do pewnych wzorców, że — choć jednostkowe w swym konkretnym kształcie - stanowią spełnienie zawartych w nich dyrektyw. Pojęcie .„gatunków mowy” wprowadził Bach-tin w jednej ze swych ogłoszonych pośmiertnie rozpraw8. Gatunków tych jest wiele, ich liczba jest wręcz niewyczerpana (i niewyczerpy-walna), skoro łączą się z najróżniejszymi sytuacjami ludzkimi, podlegającymi nieustannie ewolucji, wciąż nowymi. Nie chodzi tu jednak o typologię czy klasyfikację (byłaby ona niemożliwa z tego względu choćby, że gatunki mowy nie mają na ogół swoich nazw), ważne jest zdanie sobie sprawy, że w toku potocznych kontaktów językowych posługujemy się pewnymi wzorcami, że wzorce te — nawet gdy nie jesteśmy tego świadomi — są wyraziście ukształtowane i że, mówiąc, w taki czy inny sposób, podporządkowujemy im nasze wypowiedzi. Tak więc w codziennym mówieniu choćby repliki dialogowe rozpadają się na liczne gatunki, określane przez to, co chcemy zakomunikować, w jakich jesteśmy relacjach z rozmówcą, w jakiej sytuacji się znajdujemy ltdjBaęhtiik pokazuje, że ^zawartość tematyczna, styl i budowa kompozycyjna są nierozłączne w całości wypowiedzi” i że zalezą od jej właściwości gatunkowych.
Sformułowana przez Bachtina koncepcja gatunków mowy ma dla teorii gatunków literackich znaczenie podstawowe. Czasem wydawało się, że podział na gatunki właściwy jest tylko literaturze, że stanowi on konsekwencję literackości. To prawda, gatunków literackich nie można potraktować jako zwykłych gatunków mowy, nie 1 2 3 4 można choćby z tej racji, że bywają one bardziej skomplikowane, że w ich obrębie ważną pozycję zajmuje funkcja estetyczna, że — wre-szcie — wyodrębniane niemal od momentu, w którym pojawiła się poetyka, odgrywają wielką rolę w historii literatury. Dzięki jednak koncepcji gatunków mowy stało się jasne, że samo zjawisko gatunków ma charakter uniwersalny, że określa ono wszelką praktykę językową.. Gatunki literackie mają tę przewagę nad innymi gatunkami mowy, że zostały w swej ogromnej większości dawno wyodrębnione, nazwane i opisane. Stały się one zresztą wzorem przy wyodrębnianiu gatunków w innych dziedzinach piśmiennictwa, np. w zastosowaniu do dyskursu historycznego czy dyskursu filozoficznego5.
Związek teorii gatunków literackich z badaniem praktyk mówienia nie ogranicza się tylko do problematyki gatunków mowy. Sytuacja gatunków literackich uległa zmianie od momentu, w którym osobną dziedziną dociekań stała się lingwistyka tekstu, czy też — szeroko rozumiana teoria dyskursu6..Teoria gatunku staje się teorią dyskursu literackiego7, analizowanego nie w tym, co jest w nim przypadkowe i jednostkowe, ale traktowanego jako swoisty model. Oglądane z tej perspektywy, gatunki stają się utrwalonymi w tradycji, mniej lub bardziej skodyfikowanymi, dysponującymi wyrazistymi i dającymi się wyodrębnić cechami, wzorcami dyskursu literackiego. W analizie tych wzorców ujawniają się elementy, które wyróżniają realnie lub potencjalnie dyskurs literacki spośród innych typów dyskursu (elementów tych jest dużo i są one zróżnicowanej, ujawnia się jednak i to także, co ma charakter uniwersalny i jest istotne dla wszelkiego typu dyskursu, np. mechanizmy decydujące o spójności tekstu i jego właściwościach pragmatycznych. Z problematyką gatunków są zresztą bezpośrednio związane kwestie pragmatyki tekstu8. Ujmowany w takich kategoriach, gatunek literacki, nie tracąc nic. z tego, co dla niego specyficzne, staje się częścią uniwersalnego kompleksu spraw, a taką właśnie kwestią jest budowa tekstu.
A Po\v!fM\ Kind of'Literatme. Aii Jntrodnctiun to tlw 1'heury o/ Genrcs and
Modi.s, Oribrd 1!.)82, s. 87.
K Zol.) M. Bnchiin, Problem %nfin:l;óir mowy, (\v:| Estetyka twór<eości słownej,
i.asm 1J 1 liicka. \V;ir.s/,.iw;i
!) Zob J. Marias, Les gcnrcs Utlćrcmc cn philosophic, „Revue lulernationak: de. Philospohie" 1969, voł. 90, fa.sc -1.
|f) Zob. M. L. Ryan, Introduction: On tli/: itiliy. wliat and ho w ofgri/cric tarono-my. ..PooLics” 19S1, vot. 10, nr 2—3.
Zob. M. Corti, An Int rodne lion to Liłcrary Scmiolu a, rozdział V: LsU-nuy gcnrcs and. cod i firn t i o ns, Bloomin^lon and London 1978.
Zob. R. Wurning, Pour unc prnginaLiquo du discours fictionncl.es. ,.Pnet.K|uo' 1979,ni-39.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
gatunki literackie003 46 Gatunki literackie literatury nie miała jednak swojego Lirmeusza i na niego
DSC04658 188 Rodzaje i gatunki literackie Wyuczyli cię* syneczku, ziemi twej na pamięć, gdyś jej ści
IMGP71 Fakt literacki nie całkowicie gatunki, z jakimi spotykamy się w druku, ale i list codzienny,
DSC04652 176 Rodząje i gatunki literackie niej ekspresji przeżyć autora. Jednakże i w tym wypadku ni
DSC04659 190 Rodząje i gatunki literackie Patrzę na niebo, księżyc, na gwiazdy, jezioro... Wszak jęk
DSC04667 206 Rodząje i gatunki literackie Takiego ludów w sobie przerażenia Nie mają w sobie Ścinają
dzieje jezyka8 3 nie gatunku literackiego, konstrukcji uzależnionej od ładunku ideowego i tematyczne
gatunki literackie002 44 Gatunki liicrcu ki< wskaźnik, określający co w danym typie dyskursu jes
gatunki literackie004 48 Gatunki literackie 3 Gatunek literacki, jak wszelki gatunek mowy, przejawia
gatunki literackie007 «• (inlttnki liii nn kir z tego punktu widzenia, gatunek jest konwencją1 zespo
gatunki literackie008 56 Gatunki literackie łącznie poznawczy. Z przyjętego tu pun
gatunki literackie010 60 Gatunki literackie nętrzne, w których ujawniają się zjawi
gatunki literackie011 62 Gatunki literackie Relacje między dziełem a gatunkiem są ważne również wted
więcej podobnych podstron