IMG01

198 Jolanta Dudek

ukazywanych z różnych punktów widzeniu) konstrukcji znaczeniowych, ale też nierzadko zmierza w kierunku przeciwstawnym — ij. ku biegunowi zwięzłości, jasności, umiaru, sylogistycznie niemal zarysowanej linii wywodu. Zgodnie z koncepcją imagizmu u późnego Yeatsa, Eliota i Audcna

— a także u poetów Skamandra — obrazy zakotwiczone są w języku potocznym, nic poddanym na ogół żadnym postulowanym przez inne kierunki zabiegom uniezwyklającym.

Lata ok. 1910-14 — jako okres ukonstytuowania się m. in. imagizmu

— uważa się na ogól za fazę przygotowującą narodziny nowoczesnej literatury. Wtedy to m. in. ukazywały się pierwsze eseje Pounda oraz wyszła zredagowana przez niego antologia imagistów (wydana pod francuskim tytułem Des Imagistes, 1914), a w ślad za nią pojawiły się antologie przekładów Pounda z poezji chińskiej i prowansalskiej. Około roku 1910 powstała też skupiona wokół pisarki Viiginii Woolf oraz jej męża Leonarda tzw. Grupa Bloomsbury (nazwana tak od dzielnicy Londynu), z którą związani byli także T. S. Eliot i J. Joyce oraz wielu znanych pisarzy i artystów. Jednakże za nąjbardziej przełomowy moment w historii XX-wiecznej literatury anglojęzycznej uznaje się na ogół rok 1922 — datę wydania przeredagowanej przez E. Pounda Ziemi jałowej T. S. Eliota oraz Ulissesa J. Joyce'a.

Nowe tendencje w poezji i prozie oraz wyrażającą je nową poetykę krytycy anglo-amerykańscy zauważyli i zanalizowali stosunkowo wcześnie. Najbardziej klasycznymi pod tym względem pozycjami pozostają po dzień dzisiejszy szkice wybitnego amerykańskiego krytyka Edmunda Wilsona z tomu Axel's Castle (1931) oraz równie sławna, lecz bardziej analityczna książka F. R. Lcavisa pt. Nowe tendencje w poezji angielskiej (New Bearings in English Poetry 1932), poświęcona poezji G. Hopkinsa, T. S. Eliota i E. Pounda. Niemal równocześnie (tj. na początku lat trzydziestych) ukazały się w Polsce dwa wpływowe szkice W. Borowego o T. S. Eliocie krytyku, teoretyku tradycji i poecie ⁷, uwzględniające ówczesny spory już stan badań nad Eliotem. W szkicu poświęconym Eliotowi — poecie Borowy po raz pierwszy zwrócił uwagę na podobieństwo jakie zachodzi między twórczością T. S. Eliota oraz C. K. Norwida. Uwaga ta stanowi dobry punkt wyjścia dla wszelkich rozważań o charakterze porównawczym przyjmujących autonomiczną, mimo że paralelną wobec europejskiej, linię rozwojową poezji polskiej.

¹ W. Borowy. T. S. Eliot jako krytyk literacki i teoretyk tradycji oraz Wędrówka nowego Parsyfala. Poezja T. S. Eliota, [w:] W. Borowy. Studia i szkice literackie, tom I, Warszawa 1983.

199

poeci Kkonumdrn /. perspektywy kolko wieku XX

Wszyscy wymienieni autorzy juZ w latach trzydziestych zwrócili uwagę publiczności literackiej na fakt, że nowatorstwo głównego nurtu XX-wic-cznej poezji (literatury) wyraża się przede wszystkim w jej nowym stosunku do tradycji. Nie polega on na ślepym naśladownictwie dawnych form i stylów wypowiedzi, ani też na rewolucyjnym odrzuceniu rodzimego i europejskiego dorobku artystyczno-intclektualnego (do czego nawoływali np. futuryści, nadrealiści i dadaiści), lecz na nowym odczytaniu europejskiego dziedzictwa z XX-wiecznej perspektywy, jak trafnie rzecz ujął X S. Eliot w eseju pt. Tradycja i talem indywidualny (1921). Intelektualnym i emocjonalnym centrum Ziemi jałowej są więc słynne wersy:

Jakie korzenie tu tkwią, jakie gałęzie rosną Z tych kamiennych mmowisk? O synu człowieka Rzec nie potrafisz ni zgadnąć, bo ty znasz jedynie Stos pokruszonych obrazów i słońce tam pali I martwe drzewo nie daje schronienia, ulgi świerszcz.

Ni suchy kamień dźwięku wody. (tłum. Cz. Miłosz)

Wyrażają one nastrój rozpaczy, niepokoju i niepewności płynący z poczucia rozbicia wszystkich tradycyjnych hierarchii wartości, które zawiodły w konfrontacji z kontr-cywilizacją zmarnowanej ziemi i przedwcześnie postarzałych, zniszczonych duchowo i fizycznie ludzi (jak np. Lii z U części poematu pt. Partia szachów). Żyją oni byle jak z dnia na dzień, powodowani strachem, instynktem i chwilowymi nastrojami. Obojętni na los bliskich im istot, ulegają coraz to nowym kaprysom, zachciankom i złudzeniom. Jak bohaterowie średniowiecznej Legendy o Graalu ciągle poszukują, choć na ogół nieświadomie, jakiegoś oparcia duchowego, lecz nie wiedzą jak szukać, gdzie szukać i czego szukać. Charakterystyczną cechą T.

S. Eliota i omawianego tu nurtu jest stale podejmowana próba odzyskania zachwianej równowagi między światem materialnym, a światem duchowym, której towarzyszy ciągła oscylacja między zachwytem nad urodą życia i ziemi, a poczuciem zagrożenia, zgubienia, lub bolesnego oczekiwania.

Wszystko to odnaleźć można także w twórczości poetów polskich. Kontrasty i wahania się postaw emocjonalno-intelektualnych XX-wiecznycb poetów dobrze ilustruje zestawienie przełomowego (w trafnym odczuciu polskiej publiczności literackiej) tomiku Kazimierza Wierzyńskiego pt Wiosna i wino z r. 1919, który to zbiór wierszy przenika ekstatyczny zachwyt nad urodą życia i ziemi, z cytowaną powyżej, również przełomową w powszechnym odbiorze (w skali światowej) Ziemią jałową T. S. Eliota, w której dominuje ciemny koloryt emocjonalny. W obu też wypadkach nastrój pierwszych to-

IMG01

IMG01

IMG01

IMG01