obrazy niewidzialnego001

RII-«CZCNTAC)A VlHSOS SYMUSACIA

130 pracy. Czym są audialnc fotografie? Po wejściu do sali widzimy jedynie czarne skrzynki/ głośniki, nie ma nic więcej, żadnych zdjęć, obrazów. Musimy bardzo blisko podejść do obiektów, by usłyszeć opowieść. Starsza osoba opisuje sceny, które zostały zapisane/

1 zatrzymane na fotografii. Niczego nie widzimy, co więcej musimy wyłączyć zmysł wzroku, aby usłyszeć historię i na jej podstawie wykreować własne obrazy. Słuchamy i tworzymy własne wyobrażenia. Starsza kobieta opisuje zdjęcia zatrzymanych dawno temu chwil. Nie możemy skonfrontować jej słów z obrazem, bowiem nic widzimy fotografii, która jest dla nas „wywoływana". Słuchamy jedynie „fotograficznych" wspomnień. „Obraz utajony" w technologii fotograficznej określa moment w procesie wywołania zdjęcia, tuż po naświetleniu, ale jeszcze przed utrwaleniem. Zdjęcie już jest. ale jeszcze pozostaje niewidoczne. Jednak, jak proponuje Marianna Michałowska, potraktujmy to określenie nieco szerzej, „nazywając obrazami utajonymi te rozmaite wyobrażenia, które zostały zachowane w naszej pamięci (...). Byłby to, zatem obraz znany jedynie temu, kto go przechowuje we wspomnieniu, lecz możliwy do ukazania poprzez szczególny proces > przywołania (...]. Każde kolejne przypomnienie, każde kolejne przywołanie wspomnienia stanowi »wywołanie« fotografii, obecnej w naszej pamięci"'’.

Czyżby przedstawiany opis był jedynie subiektywną relacją z przeszłości? Co w takim razie z utrwalonym kadrem? Zostaje on pominięty. Przydaje się jedynie jako ślad-narzędzie, by wywołać wspomnienia, dla widza jest niepotrzebny, zbędny. Czyżby tym radykalnym gestem eliminacji obrazu artysta chciał zaznaczyć jego niepotrzebność i nie-adekwatność wobec rzeczywistości. Przeszłość, jak i teraźniejszość budujemy z fragmentów, ze wspomnień pozostałych w pamięci, z dużą pomocą wyobraźni. Rzeczywistość ma znamiona fikcji, a opowieści bywają bardzo wieloznaczne, jak fotografie... Czasami zacierają się zupełnie.

Obraz nic daje wiernego odbicia rzeczywistości, dlatego warto wyjść poza i posłużyć się innymi zmysłami. Ody rzeczywistość można tak łatwo poddać wizualnej manipulacji, aż po symulację, warto rozszerzyć nasz kontakt z nią poza zmysł wzroku. Warto otworzyć się na inne doznania, całość zmysłowego odbioru świata. Artyści często wciągają nas w interakcje, w których nasz głos. dotyk czy jedynie sama obecność pozwala na bliższy, niezapośrcdniczony przez obraz kontakt ze światem. Ale czy naprawdę przybliża on nas do realnej rzeczywistości?

»j Marianna Michałowski. Obrót ulojony. Sr*i(4 0 fotografii i pomifd. Calem & K-.ięgarnia Fotograficzna, Kraków 2007. s. 10.

Małgorzata Jankowska

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Obrazy niewidzialnego i niewidzialne obrazy

Ontologiczna niepewność współczesnej sztuki

Temat niniejszego tomu Obrazy i obrazowanie w dobie mediów elektronicznych posłużył autorce jako pretekst do spojrzenia na sztukę, w której obrazy poddawane są procesowi znikania poprzez maksymalne zagęszczenie przedstawień, częściowe usunięcie lub wybór ich fragmentów, aż do całkowitego wykluczenia. Przedmiotem rozważań będą projekty zrealizowane m.in. w oparciu o medium fotograficzne. To, co je łączy, to szczególnego rodzaju_ulotność i niepewność, jakich te dzieła dostarczają z powodu zmiany form obrazowania - przekroczenia progu wizualności prowadzącego do utraty wymiaru. . który do tej pory czynił obraz niezastąpionym w swej oczywistości. Fotografia stanowi w tym kontekście obszar szczególnie istotnych przekształceń z powodu przypisywanej jej do tej pory roli i funkcji.

Obrazy niewidzialnego i niewidzialne obrazy, tak samo jak przewrotność czy nawet absurdalność zawarta w tytule tego tekstu, balansują na granicy widzialności, na styku percepcyjnych możliwości człowieka, na obrzeżach tego. co zwykło charakteryzować obraz przynależny do sfery sztuki wizualnej. Za sprawą świadomych działań artystów, kształty i elementy kompozycji oraz struktura dzieła zostają zdekompletowane poprzez zacieranie, zniekształcanie czy częściowe usunięcie, tym samym burząc czytelność tego, co wyrażone na powierzchni lub istniejące w przestrzeni. Całość, jaką tworzył do tej pory obraz, spójny, choć niekoniecznie oczywisty, oraz wyobrażenie o tym, co nazywamy obrazem. zostają tym samym zakwestionowane, ustępując miejsca „obrazowym strukturom" złożonym z fragmentów i resztek, brakujących pól. niemożliwych do zidentyfikowania śladów czy pustych miejsc. Częściowo dzieła te zachowują jednak znamiona dotychczasowego porządku, posługując się strategiami z obszaru wizualności. co dodatkowo utrudnia ich rozpoznanie, wzmaga wątpliwości, prowadzi do błędnej oceny. To jednak część planu, pułapka, w jaką musimy wpaść, by zrozumieć słabość i ograniczenia, jakich dostarcza percepcja.

Zastosowane przez artystów strategie wywołują u widzów tzw. napięcie poznawcze. przyjmując to określenie za psychologią Cestalt. Niedomknięta formuła obrazu, czy raczej brak konkretności przedmiotu, do jakiej on odsyła, wciąga widzów nieczytelną lub niekompletną powierzchnią wyobrażenia. Mechanizm, jakiemu ulegamy, zmusza widzów do rewizji własnych przyzwyczajeń i wyuczonych kategorii spostrzegania przedmiotów