Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym 28

Proces formowania się zeznań świadków

3.8. Czynniki obiektywne

Omówione powyżej czynniki mają charakter subiektywny, ściśle związany z osobą czyniącą spostrzeżenia. Obok tych czynników subiektywnych, mających zdecydowanie większy wpływ na proces kształtowania się zeznań, występują także czynniki obiektywne, niezależne od osoby spostrzegającej. Do czynników tych zaliczamy m.in. warunki i czas obserwacji oraz czas od upływu obserwacji do odtwarzania, a zatem sytuacje, na które obserwujący nie ma wpływu.

3.9. Warunki obserwacji

Jednym z najistotniejszych czynników są warunki, w jakich dokonywano obserwacji. Składają się nań pora dnia, roku, odległość, warunki atmosferyczne, oświetlenie, występujące zakłócenia itp. Najkorzystniejsze warunki do obserwacji są oczywiście podczas dnia, w naturalnym, niezbyt ostrym oświetleniu i sprzyjającej aurze pogodowej. Ńie powinien więc ani padać deszcz czy śnieg, nie powinno być pochmurno, mgliście ani też nadmiernie świecić słońce. Prawidłowemu odbiorowi obrazu nie sprzyja patrzenie „pod światło" czy „pod słońce", gdyż wtedy występuje tzw. oślepienie, a kształty i barwy mogą się zmieniać lub stawać niedostrzegalne. O zmroku na widzenie barw wpływ ma tzw. zjawisko Purkiniego, polegające na złudzeniu, że czerwień wydaje się wtedy znacznie ciemniejsza, prawie czarna, a błękit gwałtownie jaśnieje. W nocy wszystkie barwy stają się neutralne — białe, szare i czarne, zaś sztuczne oświetlenie zmienia jakość barw.¹⁹⁰ Jest to o tyle istotne, że większość czynów przestępnych ma miejsce właśnie w porze wieczorowo-nocnej, dlatego też należy zachować szczególną ostrożność co do wiarygodności opisu barw, jeżeli spostrzeżeń dokonywano w niesprzyjających warunkach. Jak wskazano powyżej, elementem istotnym przy dokonywaniu spostrzeżeń są warunki zewnętrzne. 1 tak np. przedmioty lub osoby spostrzegane nocą lub we mgle wydają się większe niż są w rzeczywistości. Oceniając ich wielkość może więc dochodzić do

^w H. Olek, 2pwblmrtyki psychologii zczjiini swiWte, WIT 1967, nr l, s. 25.

przeceniania łych wartości. Przy dobrym oświetleniu dziennym jesteśmy w stanie rozpoznać osobę z odległości około 40-50 metrów, jeżeli niczym nic zwraca ona na siebie uwagi i z nieco większej odległości, gdy osobę tę charakteryzuje coś osobliwego, np. chód czy gestykulacja. Ale żeby można było rozpoznać przedmiot widziany w świetle księżycowym musi się on znaleźć w odległości około 10 metrów.”¹

3.10. Odległość

Istotną rolę dla dokonywania niezakłóconych obserwacji pełni lakże odległość, Z jakiej patrzymy na dany obiekt. Oceny odległości często spełniają bardzo ważną rolę w zeznaniach, a ludzie na ogó! skłonni są do ulegania silnym złudzeniom w tej dziedzinie i popełniają błędy niewspółmiernie wielkie do ocenianej wielkości.

Niekiedy obiektywne stwierdzenie okoliczności faktycznych wymaga możliwie ścisłego odtworzenia sytuacji topograficznej, rozmieszczenia osób lub przedmiotów, dzielących je odległości, długości odcinka od miejsca obserwacji do miejsca czynu. W psychologii spostrzegania podaje się wyniki badań dotyczących zdolności spostrzegania obiektów określonej wielkości w zależności od ich odległości od obserwatora. I tak jesteśmy w stanie spostrzec jednopiętrowy budynek z odległości około 5-8 km, okna w nim — 3 km, drogowskazy na drodze — 1 km, kształt i kolor liści na drzewie —100 m. W przypadku obserwacji osób ustalono, że z odległości 2 m można dostrzec zmarszczki na twarzy, z dystansu 60 m widoczne są oczy, nos, palce, zaś z 300 m — głowa, ramiona, owal twarzy, dłonie. Ruchy rąk i nóg widoczne są z odległości około 700 m; rozpoznanie ogólnego zarysu postaci ludzkiej, ale o trudnym do sprecyzowania wzroście, rodzaju ubrania, płci, następuje z dystansu około 1 km. W przypadku odległości 2 km możliwe jest jedynie rozróżnienie sylwetki osoby na tle ogólnym, a z 5 km postać ludzka nic jest dostrzegalna gołym okiem.¹⁹²

II I:. Burlt, PSyf/joJpjjiit.... uy. dl., s. 220.

' Marten. Wsf|*ji iło fw/d/ofogii sęiłowep. Wydawnictwo UŚl, Katowice 1990, s. 180-181.