Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym 27

Proces formowania się zeznań świadków

nych z ustalonymi stereotypami. Istotną rolę odgrywać tu będzie wiedza spostrzegającego i jego przekonania w stosunku do innych ludzi, a także kontekst sytuacyjny. Specyficzną formą oddziaływania cech centralnych na przypisywanie dalszych właściwości osobie jest tzw. efekt „halo". Wyraża się on w tym, że na podstawie pewnej cechy o określonym potencjale — ujemnym lub dodatnim — przypisywane są danej osobie inne cechy o tym samym znaku. Jeżeli osoba spostrzegająca przypisze osobie spostrzeganej pierwszą cechę pozytywną, kolejne cechy także będą pozytywne, pomimo braku racjonalnych przesłanek do wnioskowania o istnieniu tych cech. Siła efektu „halo" jest uzależniona od cech osoby spostrzegającej i spostrzeganej oraz od kontekstu sytuacji. Efekt ten ujawnia się silniej wtedy, gdy przejawianie się cechy jest niezbyt wyraźne, gdy właściwość ta ma implikacje moralne, a także gdy spostrzegający ma niewielkie doświadczenie w interpretowaniu danej cechy. Wskazuje się również na korelację efektu „halo" ze złożonością poznawczą podmiotu, przejawiającą się w tym, że osoby bardziej złożone poznawczo są w mniejszym stopniu podatne na przeżywanie tego efektu.^2,5Podczas przesłuchania świadka, gdy silnie akcentuje on cechy psychiczne obserwowanej osoby, przypisując je dość jednostronnie, należy brać pod uwagę występowanie nie tylko efektu „halo", ale także skłonność do ulegania stereotypom. Sytuacja taka powinna być dokładnie wyjaśniona, by uniknąć błędów bezkrytycznego przyjmowania za prawdę tego, co świadek podaje nawet w najlepszej wierze.

4.3. Sugestia

Ostatnim z czynników będących powodem błędów w zeznaniach jest wpływ sugestii na zeznającego. Sugestia to poddawanie komuś sądów, wpływanie na myślenie, uczucia, wolę i czyny drugiego człowieka. Jednakże poglądy innych wywierają wpływ nie tylko na nasze sądy, ale także i na nasze spostrzeżenia. Nie tylko to, jakie znaczenie przypiszemy spostrzeganym faktom, jak je zinter-

^5,5 D. Holysl, Psychologiczne..., op. cii., s. 86-89.

prctujemy, jak je będziemy oceniać, ale nawet już samo spostrzeżenie — rozpoznanie — zależy od tego, co widzą inni. Tam, gdzie spostrzegane fakty są stosunkowo proste, łatwo je wyodrębnić spośród innych zachodzących jednocześnie, tam wpływ cudzych opinii jest niewielki. Jeżeli jednak mamy do czynienia ze zjawiskami skomplikowanymi, na które składa się szereg różnorodnych i zmieniających się elementów, łatwiej ulegamy sugestii innych.²¹⁶

Stopień sugcstywności, czyli stopień poddawania się sugestii, jest różny u różnych osób. Umownie wydzielić można trzy grupy: największą — osób łatwo poddających się sugestii innych, drugą, która w oparciu o fakty formułuje własne zdanie i konsekwentnie się go trzyma oraz ostatnią, kształtującą swoje zdanie na przekór poglądom innych. Podatność na sugestię nie jest stałą cechą jednostki, ale potencjalną właściwością, której ujawnienie zależy od wielu czynników. Sugestywność jest zmienna w różnych okresach życia. Najbardziej podatne na sugestię są dzieci w wieku szkolnym, następnie sugestywność maleje wraz z wiekiem aż do osiągnięcia starości, kiedy stopniowe uzależnianie się od otoczenia powoduje powrót skłonności ulegania wpływom otoczenia. Podatność na sugestię zwiększają także narkotyki, bardziej ulegają wpływom innych osoby o niskiej inteligencji, upośledzone lub ociężałe umysłowo.²¹⁷

Czynnikiem wpływającym na sugestyjne oddziaływanie są procesy emocjonalne, w tym uczucia miłości, przyjaźni, szacunku, nienawiści czy strachu, a także wpływ autorytetów. Jeżeli ktoś szanowany, otoczony uznaniem wyraża jakieś przekonanie, inni przez szacunek odczuwany do tej osoby mogą przejąć przekonania czy nastawienia tej osoby. Im większy autorytet tej osoby, tym z natury większy wpływ na otoczenie. Możliwość oddziaływania sugestywnego wzrasta szczególnie wtedy, gdy mamy do czynienia z człowiekiem sympatycznym, miłym, budzącym zaufanie swoim wyglądem, sposobem bycia, zachowaniem się, a nawet sposobem wypowiadania. Łatwiej ulegamy sugestii osób, które nam imponują, do których żywimy silne, pozytywne uczucia.²¹⁸

^:I* J. Reykowski, K. Tybonowska, Człowiek ;u świecić psydzdogii. Nasza Księgarnia, Warszawa 1962. 5. 27—29.

^:,T Z. Czeczot, Krytnńuilistycziu..op. cii., $. 32.

^:i' T. Wożniak, /'syf/wtoęitf, cz. IV.... op. cii., s. 70-73.

127