pic 11 06 015928
18 TERESA MICHAŁOWSKA
czekaniem nie tylko na pełnię szczęścia, ale też na przekroczenie progu wieczności, było trwaniem przejściowym, zawieszonym między dwiema skrajnymi kategoriami temporalnymi. Ciągnęło się, wedle Visio S. Pauli, „jakiś czas”. Długo czy krótko? Trudno odpowiedzieć jednoznacznie na to pytanie. Czas ten był różny od ziemskiego: w wizjach chwila ziemska mogła odpowiadać wielu wiekom zaświatowym, a jeden moment „tam mógł się równać długiej epoce na ziemi (GP 213—220).
„Zielona łąka” w polskiej pieśni o duszy posiada wszelkie znamiona wizyjnego „przedraju”: miejsca oczekiwania. Dusza przybywa tu wprost z ziemi i stąd ma być przeprowadzona do „królestwa niebieskiego". Musi być ona duszą człowieka sprawiedliwego, ale nie tak doskonałego, aby mógł spodziewać się osiągnięcia raju bezpośrednio po sądzie indywidualnym. Dusza grzesznika nie miałaby wstępu na „zieloną łąkę”: po okazaniu przez umierającego skruchy i żalu mogłaby dostać się jedynie do strefy oczyszczającej, przeznaczonej dla ludzi „nie bardzo złych”.
Odpowiedź na pytanie, skąd wywodzi się obraz „zielonej łąki”, dlaczego on właśnie został wchłonięty przez średniowieczne wizje i tu spetryfikowany jako plastyczne wcielenie miejsca czasowego pobytu dusz sprawiedliwych — przekracza wąskie ramy niniejszego szkicu. Dzieje tego toposu w kulturze światowej: w mitologiach (nie tylko germańskiej), w sztuce i w literaturze, to odrębne zagadnienie, wymagające rozległych i wielopłaszczyznowych badań połączonymi siłami historyków religii, sztuki i literatury.
Obraz „zielonej łąki był bliski wyobraźni starożytnych. Wyka zwrócił uwagę na jego występowanie w obszarze pośmiertnym (KW 17—18), pominął wszakże jego aktywność jako składnika w idealnym pejzażu } °CUf- amoenus}’ tek wnikliwie opisanym przez Ernsta Ro-w rmrril +USj istotniejsza wszakże wydaje się trwałość toposu
Dozwalał rS yS- blbliino'chrześcijańskiej. Na „zielonych pastwiskach” pomaca w tole g Z <Ps 22^. 1-2)"; "wmza zmień
pieśniami (np. lT i dolin 1 °grodów w Pieśni nad
się jej w Edenie (Rdz 2 161 6’ 2~3; 6’ 11}’ domyślamy
zantyńskim sztuce sakralne! w ^ kształtującei się Pod wpływem bi-motywem nawrotnym stała sie "ZeSneg°. chrześcijaństwa zachodniego łące przez Jezusa ntnr. ^ Cena pasienia owieczek na ukwieconej
tego obrazu ^ ‘ oddziaływana
y oglądając mozaiki bazylik Rawenny i Rzy-
de 1 allemand par J. Brejoux PaL i9sr ^ ^ U M°yen Aye latin " Na występowanie toposu X ^ s‘ 226~247-uwagę prof. sante Graciotti. 1 łąki” W Ps^ch zwrócił mi
mu 47. „Zielona łąka” jako obszar uświęcony pojawia się następnie w malarstwie religijnym dojrzałego średniowiecza (KW 21—24)4S. Należy ona do wyjątkowo żywotnych toposów piśmiennictwa i sztuki chrześcijańskiej. Dokładne zbadanie dziejów owego nawrotnego obrazu z uwzględnieniem jego biblijnego zaplecza oraz wielorakich konotacji pozwoliłoby wyświetlić w pełni genezę wizyjnego „przedraju”.
Forma pieśni
Staraliśmy się dotychczas dowieść, że schemat fabularny pieśni Dusza z ciała wyleciała wykazuje związek z europejskim kodem wizyjnym, a sposób obrazowania znamienny dla polskiego utworu mieści się w kręgu właściwej wizjom wyobraźni eschatologicznej. Pomysł pieśni ma zatem genezę literacką; być może, wiąże się w jakimś stopniu z arche-typicznym ujęciem losu duszy człowieka sprawiedliwego nakreślonym w Visio S. Pauli. Mniemanie o „uczonym” pochodzeniu utworu znajduje dodatkowe potwierdzenie w fakcie, iż został on wkomponowany w obręb większej całości opartej na wzorach literackich, zapisanej w kodeksie kaznodziejskim, a skryptorem (redaktorem? autorem?) owej całości był duchowny 49.
Jednakże tematyka wizyjna mogła stosunkowo łatwo przenikać ze źródeł pisanych do obiegu ustnego i tą drogą zasilać wyobraźnię mas wiernych. Stwierdziliśmy występowanie tej tematyki w exemplach kaznodziejskich już na przełomie w. XIII i XIV; w stuleciach XIV i XV, w związku z dynamicznym rozwojem kaznodziejstwa i powszechnością głoszenia kazań w języku narodowym, przepływ taki z pewnością nie napotykał przeszkód. Temat kar piekielnych oraz nagrody niebieskiej należał do centralnych motywów katechetycznych50. Nie można też zapominać, że pieśń o duszy została wkomponowana w scenariusz widowiska pogrzebowego o charakterze popularnym, obliczonego na łatwą percepcję wśród wiernych.
Wszystko to skłania do ostrożności w formułowaniu hipotez i po-
47 Zwłaszcza: Basilica di S. Apolinare in Classe, Basilica di S. Apolinare Nuovo, Bacilica di S. Vitale — w Rawennie, oraz Basilica di Cosma e Damiano, Basilica di S. Maria in Trastevere, Basilica di S. Clemente, Basilica di S. Prassede — w Rzymie.
48 Autor zwraca uwagę na aktywność toposu również w polskim malarstwie sakralnym okresu późnego średniowiecza.
49 Kościelna geneza manuskryptu, a więc i znajdującego się w nim zapisu
pieśni, nie budzi wątpliwości w świetle ustaleń Woronczaka (W1 30 33);
podkreślam, iż okoliczność ta może być uznana za argument uzupełniający, natomiast nie byłaby w stanie przesądzić o genezie utworu w izolacji od innych przesłanek.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
pic 11 06 015857 14 TERESA MICHAŁOWSKA a nawet podjęto próbę przekładu fragmentu tekstu na język na
pic 11 06 015943 20 TERESA MICHAŁOWSKA budzą do szukania odpowiedzi na pytanie o genezę pieśni nie
pic 11 06 015957 22 TERESA MICHAŁOWSKA pieśń ze Stradomia Wystompiła dusa z ciała, Na zielonom łonc
pic 11 06 010009 24 TERESA MICHAŁOWSKA powstające w Polsce utwory sekwencyjne w j
pic 11 06 015833 10 TERESA MICHAŁOWSKA ich przyczynił się do spetryfikowania wielu obrazow i wątków
pic 11 06 015845 12 TERESA MICHAŁOWSKA ilością wątków i motywów drugorzędnych, o rozmaitej prowenie
pic 11 06 010024 26 TERESA MICHAŁOWSKA siliła folklor chłopski70. Proces ten mógłby być odtworzony
67270 pic 11 06 012845 18 J a k o b s o n, op. cit., s. 32. 13 Szkłowskij, Swiaz’
pic 11 06 010627 23G ZBIGNIEW PRZYBYŁA n e j, lecz czyni z dzieła twór bądź „przeładowany”, bądź te
pic 11 06 013043 338 HANS ROBERT JAUSS zonę), a nawet na poesie jormelle (canzone), której właściwy
pic 11 06 015819 8 TERESA MICHAŁOWSKA grody pośmiertnej. Genialnym jego ukoronowaniem i przetworzen
pic 11 06 015808 (i TERESA MICHAŁOWSKA go w obręb całości Skargi umierającego, składał się z 3 stro
pic 11 06 015753 4 TERESA MICHAŁOWSKA przemawia pełen rozpaczy umierający, który żałuje za grzechy
więcej podobnych podstron