Rozdział I.
P G S Z C Z E.
*
Tematem niniejszej rozprawy będzie próba odtworzenia stanu dawnej flory i fauny oraz ich eksploatacji, przyczem badania nasze obejmą teren północnej Wileńszczyzny,—powiaty brasławski i dziśnieński w ich granicach dzisiejszych.
W zakresie przestrzennym całej Wileńszczyzny między uczonymi toczy się spór, czem była ona w przeszłości, czy zwartym kompleksem puszcz, terra vasta w dosłownem znaczeniu, czy też odwiecznym terenem osadnictwa. Innemi słowy, od jak dawna ukazał się na Wileńszczyźnie pierwszy człowiek, zmiejsca, oczywiście, rozpoczynający walkę z puszczą pierwotną, od jak dawna zaczął on zmieniać stosunek procentowy przestrzeni zalesionych do niezalesionych na korzyść tych ostatnich. Wyniki badań zebrał ostatnio prof. Witold Staniewicz, przychodząc do wniosków następujących.
Dane archeologji stwierdzają istnienie na ziemiach W. X. Lit. niezmiernie dawnego osadnictwa, śladów niesłychanie licznych osad przedhistorycznych w postaci sypanek, pilekalni, horodyszcz i t. p. Badał je Szukiewicz w powiatach lidzkim i trockim, Spicyn i Pokrowski w innych, przyczem okazało się, że wszystkie znaleziska archeologiczne zgrupowane są w pobliżu jezior i rzek, zwłaszcza w ich ujściach, nigdy zaś zdała od nich. W związku z tern inni uczeni (Potkański, Bujak) wykazali bardzo sprzyjające pierwotnemu osadnictwu warunki hydrograficzne Wileńszczyzny, która, będąc objęta od północy, zachodu i południa klamrami Dźwiny i Niemna, wysyła ku tym rzekom swe liczne dopływy, płynące z bagien, stanowiących niejako centrum całego terytorjum; zachodzi tu przytem ciekawe zjawisko t. zw. bifurkacji, polegające na braku wyraźnego wododziału, na wypływaniu z jednego źródła dwu rzek, płynących
1