page0150

NAZWY OSOBOWE — ANTROPONIMIA

chciałbym zwrócić uwagę. W Bulli występuje kilka nazw osobowych stanowiących patronimika posiadające sufiksy -owić, -ic (Dziurzewic, Rusowie, Cikarzewic, Modlić) i występujące samodzielnie, bez dodatkowej nazwy osobowej (imienia). I drugi szczegół: pierworodny syn Radosta nazywał się Rpisz, czyli nie dziedziczył nazwy ojca, a miał swoją, odrębną nazwę osobową.

Obserwacje poczynione na podstawie Bulli gnieźnieńskiej można porównać ze stanem panującym w trochę starszych dokumentach. Z okresu przed r. 1136 jest sporo dokumentów historycznych, ale są to z zasady dokumenty nie notujące większej ilości nazw osobowych. Stąd ich wartość dowodowa jest mniejsza niż Bulli. Na uwagę zasługuje dokument sporządzony około r. 1125, a opierający się na zapiskach z okresu około 1105 r., stanowiący nadanie królowej Judyty dla klasztoru tynieckiego. Wśród licznych osób wyliczonych w tym dokumencie, stale określanymi tylko jedną nazwą osobową, występuje: Piotr zwany (dictus) Zbrodło. Ten odosobniony zapis sugeruje, że już w pierwszej ćwierci XII w. używano, obok imienia kościelnego, dodatkowych określeń o charakterze przezwiskowym. Trzecim dokumentem z XII w. zawierającym dużą ilość nazw osobowych jest Bulla wrocławska z r. 1155. System jednonazwowy używany jest tu konsekwentnie. Podobna sytuacja występuje w drugim dużym dokumencie śląskim, z r. 1204, w którym Henryk Brodaty, książę śląski, wymienia imiennie poddanych zakonu trzebnickiego. Ponieważ tych poddanych klasztor miał wielu, pisarz musiał stosować bardzo rozbudowany system identyfikacji osób, np. czytamy: Bogdan syn Sulena z synami, Micherz, brat jego z synami... Boguchwał i Bielec synowie Kuczka z synami.

Konstatując obserwacje poczynione na dokumentach z XII i z samego początku XIII w., stwierdzić trzeba, że w XII w. funkcjonował jednonazwowy system identyfikowania ludzi. Obok nazw osobowych dla identyfikacji posługiwano się także innymi informacjami — co robił, czyim był synem. Przytoczone dokumenty pochodzą z trzech różnych dzielnic średniowiecznej Polski: Wielkopolski, Małopolski i Śląska, czyli system jednonazwowy stosowany był w Polsce powszechnie.

W w. XIII rozpoczyna się powolna zmiana systemu jednonazwowego w dwunazwowy. Interesujący jest dokument z lat 1222-1224, stanowiący rodzaj zapisek z wieców w Pełczyskach w Małopolsce. W wiecach brali udział przedstawiciele szlachty z różnych dzielnic Polski. Dokument wymienia ponad 200 osób. Sposób identyfikacji osób w dokumencie już jest bardziej zróżnicowany. Czytamy: Jakub syn Racibora, Mikoł archi-

146