page0182

NAZWY OSOBOWE — ANTROPONIMIA

wiacy), Centusie (Krakowianie); od właściwości ubioru, np.- Kurtacy, Czuchońce (Łemkowie Ruscy), Kaftaniacy (mieszkańcy Podgórza Karpackiego), Guńkarze (górale na Śląsku Cieszyńskim), Chalaciarzami nazywano Żydów; od ulubionych potraw, np.: Boćwina (Litwini), Cebularze (mieszczanie z Ropczyc), Żóitobrzuchy (Sandomierzanie, od fraków na żółto). Grupy społeczne otrzymują przezwiska określające ich stan gospodarczy i pozycję społeczną dzięki semantyce odpowiednich rzeczowników, np.: Księżacy (poddani grup duchownych), Ordynaci (włościanie z ordynacji zamojskiej), Bojary (drobna szlachta z okolic Międzyrzecza Podlaskiego). Również przezwiska od zwierząt są nadawane zazwyczaj grupie społecznej, np.: Cabany (mieszczanie), Rysie (chłopi nazywani tak przez mieszczan wielickich), Kulony lub Gulony (mieszczanie głównie z Małopolski), Piskorze i Piskorki (drobni mieszczanie i szlachta z Łęczyckiego). Przezwiska zbiorowe odzwierciedlają też cechy fizyczne i moralne grup ludzkich, np.: Gardłacy (z często występującymi wolami mieszkańcy Muszyny), Próżniaki (szlachta w powiecie puławskim), Podpasipępki (nazwa pochodząca od żarłoczności mieszkańców z Zagłębia Dąbrowskiego).

PRZYDOMKI

Różnica między przezwiskami a przydomkami polega przede wszystkim na czasie ich powstania. Przezwiska istniały, odkąd człowiek zaczął obserwować bliźniego i te obserwacje zawierać w nazwie. O przydomkach można mówić — jak słusznie pisze Linde w swoim Słowniku — wtedy gdy pojawiły się nazwy wspólnot rodowych, rodzin i domów. O tym świadczy nazwa „przydomek". W Słowniku Troca (1779) czytamy: Dom ten szlachecki na różne się dzieli przydomki.

„Przydomek — od słowa dom, ród, pokolenie lub nazwisko znaczącego, wzięte dla pokazania różności jednej familii rozrodzonej, albo dla oznaczenia, z którego kto w tej familii przodka pochodzi. Gdy za czasem jednego herbu familie znacznie się rozradzać poczęły, przybierały sobie dla różnicy nowe nazwiska z różnych przyczyn, a mianowicie od osiadłości, a dawne z herbów nazwiska zostały przydomkami" (por. Słownik Lindego).

Według tego samego Słownika przydomek jest czasem równoznaczny z przezwiskiem: „rozgniewała się i pięknemi mię uczciła przydomkami: głupia, szalona oślico".

178