page0460

NAZEWNICTWO OBSZARÓW POGRANICZNYCH

polskie nazwy geograficzne na wschodzie zmieniały się dwukrotnie: za czasów radzieckich republik (np. Stanisławów na Iwano-Frankiwsk, Żółkiew na Nesteriw) oraz po odzyskaniu przez Ukrainę niepodległości (np. Nestenw na Żowkwa; dotyczy to także masowo nazw ulic). Zmianie uległ też obraz pogranicza polsko-ukraińskiego po polskiej stronie granicy. Ludność łemkowską zaraz po wojnie wysiedlano na wschód, na Ukrainę, później — po akcji „Wisła" — także na nowe polskie pogranicza północne i zachodnie (tzw. Ziemie Odzyskane). Opustoszałe w ten sposób dawne tereny pograniczne albo pozostawały nie zasiedlone, albo zajęte przez ludność polską. Władze PRL usiłowały od czasu do czasu w sposób administracyjny zmieniać dawne nazewnictwo tych ziem, świadczące o żywym tu niegdyś elemencie ukraińskim. Protesty środowisk inteligenckich związanych z polityczną opozycją, podkreślających rolę tradycji w kulturze, zapobiegły większości tych zmian.

STAN BADAŃ

Na pograniczu wschodnim należy wyróżnić dwie strefy: bliższą i dalszą. Przemawiają za tym względy historyczno-etniczne: na pograniczu „bliższym" żywioł polski stanowił jeśli nie większość, to w każdym razie starą i zwartą wspólnotę; na pograniczach „dalszych" obraz ten jest różny w zależności od terytorium i okresu historycznego. Zarazem — jak o tym wspominano wyżej — pogranicze wschodnie ma swoją specyfikę ukraińską i białoruską.

Badaniami nazw własnych na pograniczu polsko-ukraińskim zajmowało się wielu polskich językoznawców. Profesor Uniwersytetu Lwowskiego Jan Janów zbadał obszar Karpat Wschodnich; jego uczeń Stefan Hrabec zajął się opisem toponomastyki huculskiej (1950). Ukrainiec Jarosław Rudnicki zebrał i opracował pod kierunkiem Witolda Taszyckiego nazwy geograficzne Bojkowszczyzny (1939). Zdzisław Stieber wydał opracowanie toponomastyki Łemkowszczyzny (1948-1949). Badania te kontynuowało następne pokolenie: J. Zaleski (1987), J. Rieger (1969, 1977, 1995), M. Jurkowski (1971), działający w Niemczech Andrzej de Vincenz (1970) i inni. Z młodszych onomastów problematyką polsko-ukraińską zajmowali się m.in. E. Wolnicz-Pawłowska (1978, 1994, 1998), T. Pluskota, W. Makarski (1986, 1996), W. Szulowska (1992, 1998) i inni.

Po wojnie silnym ośrodkiem badającym polsko-ukraińskie pogranicze językowe stał się Lublin; opracowania onomastyczne z tej dziedziny

456