tpn 1 22482501

404 GEOGRAFIA FIZYCZNA ZIEM POLSKICH

suchych dolinach) w innem miejscu na jej powierzchnię się wydobywa, to takie źródło nazywają oni wywierzyskiem. Ciepłota źródeł w Tatrach zależy od tego, w jakiej wysokości się poruszają. U powierzchownych równa się ona średniej ciepłocie powietrza i wynosi około 4° C.; u tych, które płyną z góry bywa niższa, u tych, które przybywają ze znacznej głębokości, bywa wyższa. Głębokość, z której źródło przybywa, możemy oznaczyć, pamiętając, że ciepłota ziemi w głębi zwiększa się na każde 33 m. (średnio) o 1°C. Ponieważ ciepłota Jaszczurówki, jedynej termy w^r Tatrach, wynosi 20° C. (obecnie, przez przyłączenie się do niej innych wód, tylko 16°), przeto jest ona wyższą o całe 16° C. od średniej powietrza i musi wydobywać się z głębokości około (16 X 33) 528 m.

Woda, dostająca się do wnętrza ziemi, niszczy skały wapienne w dwojaki sposób: najpierw chemicznie, rozkładając wapień przy pomocy bezwodnika węglowego, a potem mechanicznie, krusząc i rozrywając go swym ruchem. W ten sposób powstają we wnętrzu skał wapiennych wydrążenia, które, rozszerzając się stopniowo, zamieniają się w pieczary. Jest ich w Tatrach nie mało, ale znane są tylko w tym przypadku, gdy potok, pogłębiający dolinę natrafił na pieczarę, a przeciąwszy ją w poprzek, zdradził swe istnienie. Najpiękniejsze i najlepiej są znane pieczary Bialskie, na wschodnim końcu Tatr (w Kobylim wierchu). Długość ich głównego chodnika wynosi w prostej linii 380 m., różnica wysokości między jego najniższym i najwyższym punktem 115 m.; ale cała długość tych podziemi, wraz z rozgałęzieniami, wynosiła w r. 1886 przeszło 3800 m. (Obecnie jest ten podziemny labirynt, dzięki otwarciu nowych dróg, nieco większy). Sr. ciepłota wnętrza tych jaskiń wynosi 6° C, a nie spada i w zimie poniżej zera. Ich ściany i powały są pokryte soplami i naciekami wa-piennemi, śnieżnej białości.

Powietrze w Tatrach. Wiatr halny. Wieczne śniegi. Znaną jest rzeczą, że powietrze jest w górach chłodniejsze, niżeli na nizinach. Spostrzeżenia robione przy pomocy balonów stwierdziły powszechność tego prawa. Spadek ten, w wolnej atmosferze szybszy, wynosi okrągło dla gór środkowej Europy 06° C. na każde 100 m. wzniesienia. Przy pomocy tego współczynnika możemy obliczyć, że jeżeli średnia ciepłota całego roku w Poroninie, wsi u stóp Tatr w w. 742 m. położonej, wynosi 4^-9° C., to przy Morskiem Oku, 1384 m., musi wynosić 1T°C., a na szczycie Garłucha, 2663 m., nie więcej jak — 06°C.j w pierwszym przypadku równa się ona ciepłocie Uleborga w Fin-landyi, w^r drugim wyspy Szpicberg na morzu Lodowatem. Wyjątkowe zaburzenia ciepłoty w Tatrach mogą się zdarzyć przez wiatry, gdyż północne są chłodne i powodują jej obniżenie, południowe są