0288

266 Czystka: pojawia się Beria, 1938-1939

Chruszczów zbadał tak zwaną truciznę i stwierdził, że nie zabiła koni. Powołano trzy różne komisje, zanim w końcu udało się ustalić, że ten konkretny spisek został wyssany z palca - można jednak podejrzewać, iż Chruszczów zakwestionował metody pracy NKWD dopiero wówczas, gdy Stalin wyraził swoje niezadowolenie.⁸

W Kijowie pijany Jeżów okazał niepokojącą lekkomyślność, chełpiąc się, że ma „w garści” całe Politbiuro. Może aresztować kogo chce, nawet przywódców. Pewnej nocy dosłownie przyniesiono go do domu z bankietu. Niebawem Stalin dowiedział się o jego wybrykach i niebezpiecznych przechwałkach.⁹

Jeżów wrócił w samą porę, by wziąć udział w trzecim i ostatnim pokazowym procesie „antyradzieckiego bloku prawicowo-trockistowskiego”, który rozpoczął się 2 marca. Główne role odegrali w nim Bucharin, Ryków i Jagoda, którzy przyznali się między innymi do zamordowania Kirowa i Gorkiego. Bucharin odniósł małe prywatne zwycięstwo swoim przyznaniem się do winy, szydząc pośrednio ze Stalina i prymitywnych intryg Jeżowa. Niczego to jednak nie zmieniło. Jeżów uczestniczył w egzekucjach. Podobno wydał rozkaz pobicia Jagody: „Dalej, dołóżcie mu za nas wszystkich”. Okazał jednak resztki ludzkich uczuć, kiedy przyszła kolej na jego starego kompana od kieliszka, dawnego sekretarza Jagody, Bułanowa: dał mu trochę koniaku.¹⁰

Kiedy było po wszystkim, Jeżów wystąpił z propozycją czwartego wielkiego procesu przeciwko polskim szpiegom w Kominternie, który przygotowywał od miesięcy. Stalin jednak nie wyraził zgody. Rzadko realizował jedną opcję z wykluczeniem wszystkich pozostałych: wyczuł z pewnością, że masakra wyczerpała jego współpracowników, a zwłaszcza samego komisarza.