klstidwa006

[. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA SLOWIA

oraz trwając w czasie, me zawsze pozostają takie same, lecz często stają się mniej lub więcej odmienne.

Rozwój (czyli ewolucja) nader często wyraża się przez komplikację koncepcji wytworu, ale to wcale nie dowodzi, aby był z nią tożsamy; owszem może się on wyrażać także przez uproszczenie koncepcji. W ostatnim wypadku bardziej rozwinięte stadjum wytworu będzie prostsze od mniej rozwiniętego, zawsze jednak będzie oczywiście bardziej odeń zmienione w tern rozumieniu, że przeżyło więcej zmian.

Znaczenie, jakie nadaliśmy przed chwilą terminowi rozwój, jest dość rozpowszechnione śród współczesnych przedstawicieli wiedzy oraz wogóle śród inteligencji; jednak obok niego spotykamy inne, nieraz nawet od tamtego pospolitsze. A. Lalande w wydanym przed kilku laty dziele „Les illusions evolutionnistes“, podnosząc najważniejsze odchylenia treści obchodzącego nas słowa, mówi, że zależnie od myśliciela czy autora rozumie się przez nie m. i. bądź postęp, bądź centralizację, bądź nawet samą tylko zmienność; jak widać, jedynie ostatnie z powyższych znaczeń odpowiada nadanemu przez nas. Choć specjalnie co do Polski niesposób jest nie przyznać, że termin rozwój najpowszechniej kryje w sobie dla naszych uczonych czy inteligencji pojęcie zmienności postępowej, jednak my, idąc za potrzebą dokładnego rozróżniania zjawisk, wyraźnie wydzielimy zmienność postępową ze zmienności wogóle, nazywając pierwszą rozwojem postępowym lub krótko postępem. Tak tedy operować będziemy dwoma pojęciami: nadrzędnem „ro z wó j“, oznaczającem zmienność wogóle, i podrzędnem „rozwój postępowy" czyli „postęp", oznaczającem zmienność postępową.

Pozostaje określić — a to jest rzecz wielkiej wagi — co będziemy rozumieli przez postęp. Jeślibyśmy chcieli, określając to, mieć na względzie całokształt kultury, a więc technikę w najszerszem znaczeniu słowa (kulturę materjalną) łącznie z wiedzą, życiem religijnem, sztuką, ustrojem społecznym i t. d., znaleźlibyśmy się — jak dla etnologa czy historyka kultury, usiłującego pozostawać na gruncie ściśle realnym, — w położeniu nadzwyczaj trudnem. Dlatego weźmy naprzód pod uwagę tylko technikę czyli kulturę materjalną, tak jak ją poznaliśmy w pierwszej części tej pracy.

Wartość wytworów techniki leży jak na dłoni: wytwory owe ułatwiają lub umożliwiają człowiekowi takie albo inne oddziaływanie na otaczający go świat zewnętrzny. W związku z powyższem różne stadja rozwojowe każdego wytworu posiadają w sposób całkiem oczywisty wartość różną; naogół rośnie ona odwrotnie proporcjonalnie do wysiłku człowieka wkładanego w przygotowanie danej odmiany (stadjum) wytworu, w utrzymywanie jej w stanie użytkowym oraz w posługiwanie się nią, a wprost proporcjonalnie do stopnia, w jakim osiągnięte zostają za jej pomocą pożądane zmiany w świecie zewnętrznym. Zarówno zaś wysiłek człowieka jak i zwłaszcza ów. stopień efektywności są to wykładniki objektywne; innemi słowy różna wartość stadjów rozwojowych z zakresu kultury materjalnej daje się w sposób objektywny uzasadnić a nieraz nawet wymierzyć. Otóż rozwojem postępowym czyli postępem (albo doskonaleniem się) nazywać będziemy zmienność wyrażającą się przez szereg następujących po sobie w czasie stadjów o coraz większej wartości. Jaskrawych przykładów postępu w zakresie kultury materjalnej możnaby przytoczyć setki, i nie ulega najmniejszej wątpliwości, że cała ta kultura - pomijając nieznaczne naogół cofnięcia i wahania, jakie tu i owdzie na Ziemi miały co do niej miejsce, oraz odrzucając pewne szczegóły leżące na jej pograniczach ze sztuką — rozwija się wspaniale w znaczeniu właśnie postępowcem; drogi, które wiodą naprzykład od prostych nieckowatych żaren, czyli zwykłych kamieni do miażdżenia ziarna, przez coraz bardziej ulepszane żarna rotacyjne, niewielkie prymitywne młynki wodne (pb. cz. I, str. 255 i n.) aż do nowoczesnych młynów parowych, albo drogi, prowadzące od dłubanego w drzewie czy zeszytego z kory czółna do parowca przebywającego w kilka dni Atlantyk i t. d., i t. d.,' wznoszą się najwyraźniej w kierunku od nizin ku szczytom.

Jeden tylko dział kultury duchowej zdradza postępowy rozwój w sposób podobnie wyraźny jak kultura materjalna; jest nim wiedza. Wartość wiedzy polega niewątpliwie na orientowaniu w zjawiskach świata (w najszerszem rozumieniu obu ostatnich słów). Objektywnemi sprawdzianami wartości wytworów wiedzy (to znaczy;-wiadomości opisowych, naukowych poglądów, hipotez, teoryj i praw) są: ich zgodność z faktami dającemi się obserwować,-pełność (prowadząca do rozpoznawania :wszystkiego, z czem tylko człowiek mieć może do czynienia) i wewnętrzna konsekwencja. Otóż pewnent jest, iż wytwory wiedzy podlegają przemianom w tym kierunku, że są coraz pełniejsze (bogatsze) i że coraz mniej jest śród¹ nich takich,i które byłyby sprzeezne lub niezupełnie zgodne z faktami obserwacji oraz między sobą. Od prymitywnych tłumaczeń, powiedzmy, zjawiska tęczy do dzisiejszego naukowego objaśnienia tego fenomenu wiedzie znowuż droga wyraźnie wznosząca się.'wzwyż na skali wartości. Zresztą znaczną-część wiedzy służy technice i oczywisty postęp ostatniej świadczy pośrednio o postępie pierwszej.- - - - -

. Dotychczas wszystko jest więc jasne.. Ale wyrazisty widnokrąg, jaki nas do tej chwili otaczał, natychmiast zasnuwają mgły, gdy pogrążymy się w sfery religijnego życia i sztuki. Czy można mówić o. pęstępowym rozwoju .czyli o doskonaleniu się tych tak ważnych dziedzin kultury? względnie czy można mówić o postępowym rozwoju poszczególnych tu należących wytworów ? Czy istnieją jakieś objektywne sprawdziany większej lub mniejszej ich war-