klszesz053

790

L. MOSZYŃSKI: KULTURA. LUDOWA SŁOWIAN

Fig. 32. Schematy ilustrujące tekst. — Grubszą Jinią na przekrojach a i h oznaczono powierzchnię rzeźby, tworzącą właściwe wzory. W wypadku a wzory te są utworzone przez wycięcia; w wypadku b — przez części nieru-szonej powierzchni.

czeniu słowaNarzędzie snycerza tworzy tu wzory przez proste wcinanie ich w płaskiej poza tym powierzchni (odmiana pierwsza: fig. 32 a), aJbo przez wycinanie i wyłupywanie tła, na którym dzięki temu motywy zdobnicze zarysowują się jako płaskie wypiętrzenia (odmiana druga: fig. 32 b). Obie odmiany rzeźby płaskiej kojarzą się w praktyce bardzo ściśle, często wprost nierozerwalnie, i w takich razach zupełnie nie podobna jest jednej od drugiej na danym przedmiocie oddzielić. Obie mają to do siebie, że przekrój przez pole nimi zdobione daje jak gdyby miniaturowy obraz przekroju przez płaskowyż świeżo zniszczony przez erozję, bowiem w obu wypadkach znaczne części pola leżą na jednej płaszczyźnie, stanowiącej nietknięte resztki surowej powierzchni przedmiotu.

Drugi rodzaj rzeźby właściwej to*rzeź-ba pł a sk o - w y p u kł a w rozumieniu klasycznym, a więc takim, gdzie przekrój przez powierzchnię wzorów daje przeważnie lub wyłącznie linie gięte (fig. 32 c). Ten rodzaj rzeźby jest na ogól u Słowian mniej powszechny od obu poprzednich. Występować się zdaje głównie, czy może prawie wyłącznie, w związku z motywami zdradzającymi wpływy sztuki wyższej (porówn. niżej).

Wreszcie rodzaj trzeci — to rzeźba pełna, do której jeszcze niżej powrócimy, ale którą od strony technicznej bliżej się zajmować nie będziemy, ponieważ brak nam w tym względzie niemal wszelkich wartościowych danych, wyjąwszy szczegóły dotyczące wyrobów o charakterze wybitnie obcym i późnym, umieszczone przeważnie w pracach rosyjskich.

Rzeźba płaska często łączy się u Słowian (jak i u innych ludów) z typowym rytem; ta sama rzeźba płaska, częściej jednak od niej rzeźba płasko-wypukła, bywają ażurowane. Dwustronnie płasko-wypukła ażurowana stanowi niekiedy w takich wypadkach wyraźne przejście do rzeźby pełnej.

Rzeźbę właściwą w sensie technicznym (tzn. gdy chodzi o czynność rzeźbienia) nazywamy w przeciwieństwie do snycerskiego rytu (snycerską) techniką wiórową. Ta ostatnia tworzy u ludu wyraźne odmianj⁷, w których najłatwiej jest się zorientować według kształtu odłupywanych czy odcinanych wiórów. Jeżeli ten kształt jest mniej lub więcej nieokreślony i nieregularny, mówimy o technice wiórowej zwykłej; jeżeli wióry mają postać regularnych trójwymiarowych figurek geometrycznych o technice

¹ Rzeźby płaskiej nie należy mieszać z płaskorzeźbą, którym to bardzo nieszczęśliwym (a przez nas tu zupełnie nie używanym) terminem określa się pospolicie zarówno rzeźbę płaską sensu stricto, jak i płasko-wypukłą.