Kompendium Wiedzy geografii 76
cech nowych, będących najczęściej ich pochodną. Te cechy nowe pod względem jakościowym są na tyle istotne, że pozwalają wyróżnić pogranicze jako odrębny region, który w literaturze przedmiotu Z. Rykiel (1991) określa jako „region stykowy”.
Pojęcie pogranicza najczęściej odnosi się do obszaru, gdzie następuje styk i przenikanie się kultur. Stanowi on przejście łagodzące sprzeczności pomiędzy autonomicznymi (ożsamościami (państwami, narodami, grupami etnicznymi).
Antropologiczny charakter pogranicza ujawnia się w procesach etnogenetycznych. kulturowych (np. językowych), psychospołecznych (np. mentalnych) oraz historycznych (np. w dziejach). Dla swych mieszkańców pogranicze jest często rzeczywistością wyobrażeniową, a nie obszarem w znaczeniu fizycznym. Ich identyfikacja następuje na drodze wytworzenia własnej kultury, zawierającej elementy kultur rozgraniczonych (np. język, obyczajowość, wytwory materialne itp.). Czynnikiem konstytutywnym pogranicza, w znaczeniu społecznym, jest własna kultura oraz świadomość miejsca zamieszkania położonego „pomiędzy” (na styku), natomiast mniejsze znaczenie ma identyfikacja z konkretnym terytorium (mającym jakieś granice), które stanowi zwykle przedmiot sporu pomiędzy sąsiadującymi podmiotami politycznymi (państwami).
Pogranicze jest obszarem historycznie zdeterminowanym przez konflikty lub status quo, co wytwarza syndrom or-ganizacyjno-terytorialnej tymczasowości lub przejściowości. Społecznym efektem tego jest wzmocnienie własnej, specyficznej tożsamości, którą w stosunku do obcych wyraża pojęcie „tutcjszości”. Dotyczy ono zarówno odrębności kulturowej, jak i terytorialnego umocowania mieszkańców.
Pogranicza stanowią znaczący aspekt dziejów' Europy, będąc przyczyną wojen, ale także i konwergencji kultur. Są one obszarami bardzo podatnymi na lokalne konflikty, których podłożem jest różnorodność etnokulturowa. Bardzo często są one stymulowane przez politykę rządów' państw sąsiadujących, usiłujących przekształcić pogranicze w obszar narodowy (monokuluirowy).
Pogranicza spełniają także trudne do przecenienia funkcje społeczno-kulturowe. Na tych bowiem obszarach ścierania się i zarazem wymiany różnych etnosów i tożsamości powstają nowe wartości ctnokulturowe. Pogranicze jest także miejscem doświadczania społecznego bycia obok siebie ludzi odmiennych etnicznie i kulturowo oraz wzajemnej akceptacji.
Euroregion
Pewną próbą nadania pograniczom państwowym nowej jakości i wydobycia ich z gospodarczo-kulturowego „półcienia’* jest tworzenie w Europie euroregionów. Stanowią one sformalizowaną formę współpracy obszarów przygranicznych (regionów administracyjnych), z pełnym respektowaniem granic państwowych i odmienności prawa obowiązującego na terytoriach tworzących euroregion. Funkcjonowanie euroregionów, mających już ponad czterdziestoletnią tradycję, opiera się na prawnych umowach międzypaństwowych, regionalnych oraz przyjętej w 1980 r. przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy Konwencji o Współpracy Transgraniczncj. zobowiązującej członków Rady do wspierania współpracy regionalnej.
Pojęcie kresy pochodzi od słowa „kres” oznaczającego m. in. „granicę czegoś, jakiejś przestrzeni; kraniec" (Słownik języka polskiego, t. I. pod red. M. Szymczaka, s. 1044. PWN). Jak podaje dalej cytowane źródło, słowo użyte w liczbie mnogiej znaczy: „część kraju leżąca blisko granicy; pogranicze" (s. 1044). W etymologicznym znaczeniu „pogranicze” i „kresy” stanowią słowa synonimiczne, natomiast w geografii politycznej ich zakres treści istotnie się różni.
Marek Koter (1997) definiuje kresy jako:.....tereny leżące
poza «obszarem gniazdowym» narodu i poza pierwotnym, etnicznym terytorium państwa, na ogół później do niego przyłączone, różną drogą — podboju, sukcesji dynastycznej, unii personalnej itp." (1997, s. 9, 10). W tym ujęciu kresy są ważnym pojęciem, określającym specyficzny typ stosunków politycznych, społeczno-kulturowych i gospodarczych, wynikających z położenia geograficzno-politycznego na krańcach terytorium państwowego, na jego pograniczu.
W światowej literaturze geograficzno-politycznej, jak podaje cytowany autor, termin „kresy” nie ma wymiaru uniwersalnego, a stosunkowo najbliższe znaczeniowo są mu angielskie terminy borderland, a zwłaszcza frontier, lub w odczuciu Rosjan „rubież”. ..Brak odpowiedniego terminu na określenie obszarów, dla których słowo «pogranicze» wydaje
137
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Kompendium Wiedzy geografii 61 ści. Mniejszości takie zawsze mają trudność z zachowaniem swojej tożs
Kompendium Wiedzy geografii 58 Kw-p zalicza się nic tylko mililamo-lcchniczną infrastrukturę, ale ta
Kompendium Wiedzy geografii00 dziesiych XX wieku. Wyniki prowadzonych przez te szkołę badań dały po
Kompendium Wiedzy geografii 74 Organizacje niepaństwowe mają możliwości szybkiego reagowania. Ich dz
82855 Kompendium Wiedzy geografii 77 się zbyt banalne i zbyt zubożające ich niezwykłą specyfikę, sta
88731 Kompendium Wiedzy geografii 09 Część pojęć rozpatrzono w ujęciu historycznym w celu wyjaśnieni
Kompendium Wiedzy geografii 04 geograficzne państwa, lo można lepiej zrozumieć jego politykę zagrani
więcej podobnych podstron