Obraz (2868)

EUROPEJSKIE MARZENIE

nicznej i zagadnień bezpieczeństwa - zaczyna w zasadniczy sposób odbiegać od Ameryki. Istotą tej różnicy jest sposób, w jaki Amerykanie i Europejczycy podchodzą do ryzyka.

Amerykanie szczycą się tym, że są ludźmi chętnie podejmującymi ryzyko. Są potomkami imigrantów, którzy ryzykowali życie, żeby dotrzeć do Nowego Świata i zacząć wszystko od nowa, mając często kilka groszy przy duszy, a także marzenia o lepszym życiu. Gdy Europejczyków i mieszkańców innych kontynentów zapytamy, co im się najbardziej podoba w Amerykanach, w odpowiedzi wymienią przede wszystkim umiejętność podejmowania ryzyka i zaradność. Amerykanie często ryzykują wszystko, kierując się kaprysem, nadzieją albo po prostu instynktem. Właśnie dzięki temu Amerykanie są tak niewiarygodnie pomysłowi, nowatorscy i przedsiębiorczy. Tam gdzie inni widzą trudności i przeszkody, Amerykanie dostrzegają możliwości. Jedną z cech, której Amerykanie najbardziej nie lubią, jest defetystyczne przekonanie, że coś się nie da zrobić albo że nie warto podejmować wysiłków, bo można narazić się na porażkę lub niedające się przewidzieć zgubne konsekwencje. „Nie wiesz, zanim nie spróbujesz” to refren, który przewija się przez całą historię Ameryki. Jeśli mieszkańcy innych krajów chcieliby wiedzieć, co najbardziej drażni Amerykanów, to odpowiedź jest prosta. Amerykanie nie cierpią pesymizmu, cechy często spotykanej u Europejczyków. Są wiecznymi optymistami, chociaż wielu moich znajomych z Europy uważa, że należałoby tu raczej mówić o zwykłej naiwności.

Amerykański optymizm jest ściśle związany z wiarą w naukę i technologię. Jak już wspominałem, Amerykanie są narodem majsterkowiczów. W czasach mojego dzieciństwa inżynier cieszył się równie dużym szacunkiem jak kowboj. Był uważany za nieprzejednanego indywidualistę, który zawsze jest gotów iść pod prąd i wynajduje wciąż coraz lepsze urządzenia. Inżyniera podziwiano za to, że stara się polepszyć los społeczeństwa oraz przyczynia się do postępu cywilizacyjnego i ogólnego dostatku. Pamiętam widok palącego się nocą światła w garażu sąsiadów, w którym ojciec i syn przeprowadzali eksperymenty z różnymi maszynami i silnikami. Pracując przy własnoręcznie wykonanym warsztacie, snuli marzenia o przełomowym wynalazku, który być może zmieni losy świata.

Amerykanom trudno jest zrezygnować z tego wszystkiego, co tkwi głęboko w ich naturze i stanowi o ich tożsamości. Tymczasem po drugiej stronie oceanu mamy do czynienia z innym typem świadomości. Nie oznacza to, że Europejczycy są mało twórczy. Można by nawet wykazać, że Europejczycy dokonali na przestrzeni dziejów największej liczby wielkich odkryć naukowych i niemałej części najważniejszych wynalazków - chociaż z pewnością poczesne miejsce w tym panteonie chwały należy się Chińczykom. Europejczycy są jednak bardziej świadomi istnienia ciemnej strony nauki i techniki. W ciągu swojej długiej historii, oprócz korzystnych aspektów nauki i techniki, doświadczyli wielu niekorzystnych jej skutków i dlatego nie są tak bezkrytyczni. Ponadto w Europie aż do czasów powojennych nauka i technika były domeną wykształconej elity i miały związek z władzą nad społeczeństwem oraz z zachowaniem podziału klas. W Ameryce natomiast nauka i technika były zawsze rozproszone w społeczeństwie w sposób bardziej demokratyczny. Założyciel University of Pennsylvania, mojej alma mater, Benjamin Franklin, a także Thomas Paine, Thomas Jefferson i wielu innych ojców założycieli, uważało się tyleż za naukowców i wynalazców, co za rewolucjonistów. Spędzali oni długie godziny na badaniach naukowych i pracy nad wynalazkami. Wyobrażali sobie Amerykę jako krainę wynalazców. Trzeci prezydent USA Thomas Jefferson opracował pierwsze nowoczesne prawo patentowe, żeby wynalazczość Amerykanów była właściwie wynagradzana. Miał nadzieję, że przepisy dotyczące patentów będą sprzyjały demokratyzacji ducha wynalazczości, i tak też się stało.

Amerykanie podjęli marzenia europejskiego Oświecenia dotyczące postępu materialnego, dążenia do realizacji własnego interesu i indywidualnej autonomii, by zastosować je w ich najczystszej postaci, podczas gdy Europejczycy traktowali je raczej jako tymczasową próbę. Tak właśnie było w przypadku oświeceniowej nauki i techniki europejskiej. Brytyjczycy najlepiej rozumieją amerykańską wrażliwość przejawiającą się w niezachwianym przekonaniu o potrzebie uprawiania nauki w duchu oświeceniowym. Jednakże nawet ich entuzjazm co jakiś czas słabnie, gdy pojawia się romantyczna, a niekiedy klasowo zorientowana reakcja ludzi takich jak Samuel Taylor Coleridge albo luddyści. Mają swoich Thoreau, swoje populistyczne ruchy antytechnolo-giczne, chociaż w Ameryce te prądy nie odgrywają takiej roli jak w Europie.

385