IMG�64

14 Agresja - co się za tym kryje?

nia, jak na przykład przypadkowe zrzucenie wazonu na podłogę. Odwrotnie, przeżywamy nie tak rzadko sytuacje, które na pozór są harmonijne, ale w których pod powierzchnią drzemie agresja, wyrażająca się na przykład w rzekomo przyjaznych, ale właściwie kąśliwych uwagach. Poza tym mamy do czynienia z wieloma zachowaniami, jak nam się zdaje agresywnymi, które - początkowo - wyrządzają krzywdę, ale w swojej ostatecznej konsekwencji wcale nie są złe, lecz sensowne czy nawet konieczne dla życia. Zatem to agresja czy nie? Dobra czy zła? Przy poniższych przykładach wcale nie jest tak łatwo udzielić odpowiedzi na te pytania.

Jedziemy autobusem do miasta i nadeptujemy innemu pasażerowi na nogę. Czy jest to agresywne? Albo: Dwoje dzieci kłóci się. Młodsze zabiera starszemu zabawkę, a to rewanżuje się, policzkując je. Widząc to zdenerwowany ojciec również uderza starsze dziecko. Kto w tym konflikcie zachowuje się agresywnie? Tylko dzieci, czy również dorosły, który właściwie chciał zaprowadzić spokój? Widzimy więc, że również pozornie jednoznaczne sytuacje w życiu codziennym często stawiają naszą zdolność wydawania osądów przed zawikłanymi problemami.

Jednakże tak samo trudna jest ocena tych sposobów zachowania, których celem jest najwyraźniej zranienie drugiego człowieka. Starsza kobieta uderza rączką parasola w młodego mężczyznę, który chce wyrwać jej torebkę. „Konieczna obrona!”, zabrzmi jednogłośny okrzyk - nie można przecież mówić tutaj o agresji. A może jednak tak? A co byłoby wtedy, gdyby staruszka denerwowała się jedynie z powodu długich włosów i sprośnego zachowania młodego człowieka? Inna scena: Pewnemu człowiekowi zadana zostaje ostrym nożem głęboka rana. Spontanicznie określilibyśmy to zranienie jako agresję, jako brutalną przemoc. Ale jak mamy to osądzić, jeśli broń ta znajduje się w rękach chirurga? Nagle zostajemy postawieni przed dylematem, że jednakowe fakty musimy przyporządkować innym „szufladkom”. Pytanie brzmi, o jakie kryteria należy się tutaj oprzeć. Musimy więc zebrać jeszcze więcej cech charakterystycznych dla agresji, aby lepiej zrozumieć jej istotę.

Zamiar

„Przepraszam!”, „Przykro mi!” albo „Nie chciałem!”- są to znane wszystkim słowa, przy pomocy których wyrażamy nasze ubolewanie z powo-

du przypadkowego potknięcia. Niezależnie od tego, czy chodzi przy tym o bolesne nadepnięcie na stopę, grubiańskie szturchnięcie w żebra, czy też zatrzaśnięte przed nosem drzwi - w każdym z tych przypadków ofierze została wyrządzona krzywda. Mimo to przedwczesne byłoby mówienie w takich sytuacjach o agresji. Ponieważ każdy ruch (ale również każda uwaga) człowieka może zupełnie przypadkowo komuś się narazić, a tym samym stać się powodem niezamierzonej złości. Dlatego też powinniśmy postrzegać zamiar wyrządzenia szkody lub zniszczenia jako istotną cechę agresji. Również nauka w dużej mierze przyłączyła się do tego poglądu. Pytanie o zamiar wyrządzenia krzywdy, jaki leży u podstaw jakiegoś zachowania, nie ma tylko teoretycznego charakteru. Szczególnie w kontaktach z dziećmi - zwłaszcza zaś przy ocenie ich porywczych działań - bardzo często dochodzi do błędnych oszacowań, jak opisuje to poniższy przykład.

Pewna matka opowiadała w poradni o domniemanej agresji swojej je-denastomiesięcznej córeczki: „Skoro tylko wezmę Agnieszkę na ręce, ciągnie mnie za włosy, szarpie za łańcuszek albo po prostu bije mnie w twarz. Zdumiewające jest to, ile siły tkwi w takim maluchu. Przecież ona robi to tylko po to, by mnie zdenerwować. Naturalnie zawsze biję ją wtedy po rękach”. Matka ta przeoczyła coś bardzo ważnego: niemowlęta albo małe dzieci wielokrotnie bawią się szarpaniem dorosłego - jak dużej lalki - co sprawia im ogromną przyjemność. Już samo radosne „popiskiwanie” dziecka pokazuje, że ciekawość i radość życia są właściwymi sprężynami takich zachowań, które często, niestety, są dla dorosłego bolesne. A więc nie może być tutaj mowy o zamiarze wyrządzenia krzywdy.