IMG�73

32 Agresja — co się za tym kryje?

jące i decydujące rozczarowania, które uzasadnione są w braku emocjonalnego ciepła oraz w ukrytym czy też otwartym odrzuceniu. Wiele dzieci, które — w oczach otoczenia — właściwie powinny być szczęśliwe i zadowolone, to w rzeczywistości samotne, niezrozumiane, a tym samym do głębi sfrustrowane istoty. Po uwzględnieniu tego aspektu brzmi to prawie jak drwina, gdy agresywne zachowania rozpieszczonych dzieci sprowa-dzane są chętnie do tego, że „mają w życiu za dobrze”. Spełnienie dziecięcych marzeń nie jest w żadnym wypadku patentem na zadowolenie i pokojowe nastawienie do świata. Nie jest to konieczne ani też godne naśladowania, by usuwać z drogi dziecka możliwie jak najwięcej przeszkód, oszczędzać mu każdego zdenerwowania i spełniać wszystkie jego życzenia. Wręcz przeciwnie, młody człowiek powinien również nauczyć się rezygnować, być skromnym i znosić te rozczarowania, których rzeczywiście nie sposób uniknąć w życiu, krótko mówiąc: powinien on zdobyć tolerancję na frustrację. Uda się to tym lepiej, im bardziej będzie się on czuł akceptowany, zachęcany oraz im mniej rozczarowań doświadcza w swoim naturalnym dążeniu do emocjonalnego ciepła i uznania.

Powinniśmy więc dokładnie obserwować, w wyniku czego dochodzi do dziecięcych rozczarowań i zdenerwowania. A przy tym można stwierdzić dwa zasadnicze rodzaje frustracji, które znosić muszą chyba wszystkie dzieci:

1. Frustracje jako skutek przypadkowych wydarzeń albo rzeczowej konieczności.

2. Frustracje w formie osobistego odtrącenia przez rodziców albo inne osoby.

Z tego rozróżnienia można wyczytać, że bez wątpienia zachodzą w ży ciu dziecka nieuniknione albo konieczne ograniczenia. Jeśli na przykłat chce się ono bawić w piaskownicy albo iść na basen i nagle jego planj przekreśla gwałtowny deszcz, wtedy nikt nie będzie w stanie zaoszczę dzić mu tego rozczarowania. Choroby, wypadki, nieszczęśliwe okoliczno ści - te przeciwności losu są ciągłymi towarzyszami człowieka w drodz< przez życie. Ale również nie łubiane zadania domowe, chodzenie do łóżka każdego wieczoru, krótko mówiąc: reguły codziennego życia ograniczaj* dziecko często w jego swobodnym rozwoju, uniemożliwiają mu zaspoka janie jego potrzeb i mogą tym samym mieć negatywny wpływ na jego samopoczucie.