IMG�43

O Interieksuuibiośii

wizncja dwóch tekstów, jednak czynnikiem przewodnim jest tekst odwołujący się, aktywizacja zań tekstu będącego przedmiotem nawiązania — zjawiskiem wtórnym. Oczywiście, najłatwiejszym do uchwycenia przykładem działania intertekstualnoóci są te typy wypowiedzi literackich, w których odwołania do innych tekstów stały się głównym czynnikiem wyróżniającym, zatem parodia, pastisz, trawesłacja, parafraza, burleska itp. Można zapewne w takich wypadkach mówić o gatunkach intertekstualnych, intertekstualność została tu na swój sposób literacko zinstytucjonalizowana. Nie sposób jednak do nich jej ograniczać. Ta sui generis instytucjonalizacja objęła bowiem jedynie część zjawisk, nie zawsze zresztą najważniejszych. Tę część zwłaszcza, w której zaznaczenie stosunku do innego tekstu stanowi wyraźny, nie ukrywany cel.

Ujawnia się to szczególnie dobitnie, gdy bierze się pod uwagę parodię. W utworach takich jak parodie Swinarskiego^{1 2} chodzi przede wszystkim o skarykaturowanie literackiego wzoru, ujawnienie jego właściwości; nad tym ludycznym zamierzeniem nic już się nie nadbudowuje. Parodia jest parodią, niczym więcej. A staje się ona zjawiskiem ciekawym i wartym analizy głównie wówczas, gdy nie stanowi celu samego w sobie, zatem właśnie w przypadkach, gdy jest czymś więcej. Pakt to bowiem bezdyskusyjny, że parodia, tak jak ją praktykuje Swinarski, jest całkiem czym innym, niż parodia występująca np. w dziełach Tomasza Manna czy Gombrowicza. W nich nie jest nigdy celem, stanowi środek służący budowaniu nowego oryginalnego tekstu, w którym odwołania do wzorów są faktem o pierwszorzędnym znaczeniu, współczynnikiem sensu, ale nigdy punktem dojścia. Wydaje się, że parodia występująca w tego rodzaju uwikłaniach, o wyraźnie konstruktywnym charakterze³, warta jest przede wszystkim analizy. I w takich właśnie przypadkach ujawniają się jej intertekstualne właściwości, wykraczające poza ludyczne naśladownictwo. Traktowana w ten sposób, parodia przestaje być swego rodzaju gatunkiem, pozostaje zaś pewną praktyką intertek-stualną.

Te uwagi o parodii możemy uogólnić twierdząc, że podobnie się dzieje we wszystkich pozostałych przypadkach. Badania właściwo ści intertekstualnych nie polegają na wyodrębnieniu tych typów wypowiedzi, w których są one nie tyle środkiem, ile celem (gdyby tak było, badania owe stałyby się zdumiewająco mało kłopotliwe, wręcz łatwe), polegają zaś na ich ujawnianiu, pokazywaniu funkcji, analizowaniu znaczenia w tekstach złożonych i skomplikowanych, których bezpośrednim celem nie jest ludyczne „naśladowanie".

Oczywiście, tylko niektóre z relacji intertekstualnych mogą przyjmować postać swojego rodzaju „gatunków”, parodia stanowi tu przykład niewątpliwie najciekawszy i najdonioślejszy. Ale i ona gatunkiem bywa tylko w poszczególnych przypadkach. Choć intertek* stualność nie jest kategorią genologiczną, w pewnych gatunkach jest zjawiskiem bądź niemal obligatoryjnym, bądź często spotykanym. Chodzi tu przy tym nie o te jedynie gatunki, które — jak poemat heroikomiczny — są odwzorowaniem gatunków innych, lecz także o takie, które jako całość nie powielają wcześniejszego wzoru. Myślę tu przede wszystkim o poemacie dygresyjnym, w którym parodystyczne igranie cudzymi stylami bądź też cytatami stało się jednym z elementów konstytutywnych. W tym przypadku intertek-stualność implikowana jest jakby przez samo usytuowanie narratora, który może swobodnie przechodzić od wątku do wątku i — przede wszystkim — od stylu do stylu, a także nie tyle opowiada, ile opowiadając, polemizuje. Jak się zdaje, intertekstualności sprzyjają formy wypowiedzi o charakterze otwartym, nie dążące do budowania ciągłego, przejrzystego i konsekwentnego świata przedstawionego, uwydatniające raczej nie ów świat, ale fakt opowiadania o nim.

Formą otwartą są też częste w literaturze najnowszej kolaże czy montaże złożone z cytatów z rozmaitych tekstów, literackich i nieli-terackich; to z ich okazji właśnie Elizabeth Bruss mówi o radykalnej intertekstualności postmodernizmu”⁴. W takich przypadkach, budowany na zasadach zbliżonych do cen tonu, tekst upodabnia się do bricolage^⁵. Dodajmy, że świadczy to dobitnie, iż intertekstual-ność nie ma nic wspólnego ze sprawą oryginalności, ani jej z góry nie zapewnia, ani też z góry jej nie wyklucza, pod tym względem niczym

1

Póetics and Theory of Literaturę" 1976, nr 1 (przekład polski: „Pamiętnik Literacki"

1988. z. 1).    |

2

A. M. Swinareki, Parodie, Warszawa 1955.

3

**Zob. o tym mój artykuł Parodia konstruktywna (O „Pornografii" Gombrowicza) w tym tomie, s. 225-243, oraz liczne uwagi Z. Łapińskiego w książce Ja, Ferdydurke,

Lublin 1985. Tego typu parodię analizuje L. Hutcheon w przywoływanej książce.

4

E. Bruss, Beautiful Theories. The Spectacle of Discourne in Conlemporary Critl-cism, Baltimore and London 1982, s. 73.

5

^MZob. np. F. Corniiliat et G. Mathieu-Castellani. Intertexte Phenix?. „Litterature* 1984. nr 55, a. 6; G. Genette, Puhmpiestes. La httźrature au ucond degre, n. 461.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Porównywanie ułamków zwykłych Z dwóch ułamków o jednakowych mianownikach większy jest
skanuj0566 czynnikami strukturalnymi i metody statystyczne, odwołujące się do relacji między fazami
życia pod kloszem. Jednak teraz sytuacja jest inna. Tak się składa że od 16 stycznia mieszkam w #Pek
Strona1 21 Fala stojąca powstaje W wyniku nakładania się dwóch fal o jednakowych amplitudach, częst
Str 072 7. Dany jest układ składający się z dwóch zbiorników oraz trzech odcin ków przewodów (rys. 5
Interpretacja porównawcza dwóch tekstów literackich winna przybrać formę wypowiedzi argumentacyjnej.
DSC03722 Należy jednak pamiętać, że jeśli działanie czynnika pizyczynowego jest warunkiem powst
DSC00753 — naskórkowego czynnika wzrostowego). Częściej jednak zmiana w receptorze jest przekazywana
DSC08257 (3) frasowania •    Pasowanie jest to połączenie dwóch elementów o jedn
Zdjęcie016 (11) Fule stojące Falc stojące powstają w wyniku interier cncji dwóch fal biegnących w ki
ekg6
badanie3 czynnik przewodności cieplnej alundu K oraz temperaturę rdzenia. Wówczas temperaturę powie
P1050189 18 Rozdział I. I ty zostaniesz hcmicncutii rozumieniem tekstów Jednakże koncepcja intentin

więcej podobnych podstron