248 O poznawaniu dzieła literackiego

w wypadku nauld o literaturze, o tym będzie później mowa. Na razie należy rozważyć szereg spraw związanych z faktem, że przedmiotami badania nauki o literaturze mają być poszczególne .dzieła literackie.

§ 5.

o    ^»^ł> j^LffggtesaŁ

|    7 terologfaTp

dział badań nauki o literaturze stanowi charak-.poszczególnych d z ie f~l i t er ac k i C h, Za-

bt. t: /V

$

„aniem iei jest o pi s o w e scharakteryzowanie dzieła, a więc opis |jego istotnych- cechj_3kła^jków,^ j^oigti jak zazna-| czyłem, podstawowe. Chcę przez to powiedzieć; 1. że rozwiązanie [jego dostarczą zespołu twierdzeń o danym indywiduum literackim. | beiz którego w ogóle nie istnieje żadna naukowo uzasadniona wiedza o nim, 2. że twierdzenia te dostarczają materiału faktycznego dla wszelkich dalszych zagadnień literackich, 1 to zarówno charaktero-| logicznych wyższego rzędu, jak i historycznych, jak wreszcie dla | szeregu zagadnień, które nie należą już do nauki o literaturze, lecz do różnych nauk .pozosta jącycli z nią w mniej lub .więcej ścisłych 7 związkach, a więc rtp. do nauki o kulturze (opisowej i historycznej), i diTosycHologii twórczości, bibliopsychologii itp.

Termin ..dzieło literackiej’ w podanym określeniu przedmiotu resp. zadania.cliarakterologii. literackiej, może by^ć jednak dwojako rozumiany: może on oznaczać a) dzieło literackie w swej własnej s ch em a.t_y;cz nVj._budowie jako obiekty badawczego .przedeste-tycznego poznania, b) dzieło w .konkretyzacji estetyoznej jako obiekt poznania estetycznego. W obu 'tych postaciach dziewo literackie stańowi..przedmiot bTdania chai-akterologii fiT&rackleiOdmienne sąjednak warunki badania i trudności, na i akio 'przy tvm natrafia-| my.. Należy je omówić.

f* ad a) Wierne opisanie istotnych rysów budowy-każdei z warstw badanego dzieła 1 tych ich momentów, które wytwarzają organiczny związek warstw w całość dzieła, dokładne ustalenie wszystkich dla danego dzieła istotnych miejsc niedoolnreślenia w różnych jego warstwach, określenie przy każdym z nich granic, w których obrębie muszą się znajdować dopuszczalne przez dzieło „wypełnienia" luk. zbadanie budowy dzieła w kolejności następujących po sobie lego części, wykrycie jego płynących stąd własności kompozycyjnych

¹ Cho4 — Jak zobaczymy — nie wszystkie twierdzenia charakterologiczne należy zallczyC do nauki o literaturze.

riitłi

A)'..**

Dodatek

249

1 charakteru dynamicznego — oto dość różnorodna gropa zadań cha- [    «

rakterologLi indywiduów literackich *. fiaatirączają one wiele trud- "i

noścl i niebezpieczeństw. Toteż pomyślne ich rozwiązanie jest moż- \

,,u i

liwe pod warunkiem przejściowego w y k 1 uczenia z

dzenia badacza wszystkiego, co nie jest ozieiem naidgjiyrrr

skrzętnego imięza.leżniertia się od wszelkich wpływów, które na zro-zumifenle i wszechstronna percepcje dzieła mogą wyw.raęójayąniki postronne. Do ty oh czynników postronnych należy, zaliczyć przede wszystkim różne, skądinąd czerpane informacje o autorze dzieła, o jego życiu ■» okoMc-^/^^-°rh_| w ictóryćHTpisał <awe dzieilo, o jego znajomych, przeżyciach miłosnych itd. Uwzględnianie tych wszystkich' ■wiadomości, zwłaszcza — jak to się czasem dzieje — p r z e d dokładnym odczytaniem idanego dzieła, prowadzi do winterpretowania w tekst dzieła różnych szczegółów, których w nim w ogóle nie ma, jako też do zmieniania sensu zdań i przekształcania faiktów .w dziele ; przedstawionych. Osoby występujące w utworze bierze sią wówczas" za znajomych autora lub za niego samego, stosunki erotyczne X-a

pola wi-jaico

lub Y-ówny zmienia sią w sprawy prywatne autora •z jego kochanką taką lub Inną itd. Wszystko to jest całkiem .prostym sfałszowaniem tekstu, o ile oczywiście sam tekst, nas o tym nie informuje. Ale nawet wówczas, gdyby .w tekście występowało nazwisko autora i znajomych, to jeszcze nie należy utożsamiać postaci .przedstawionych w dziele z realnymi osobami, a co gorsza, uzupełniać dane dostarczone przez dzieło Informacjami zebranymi przez różnych plotkarzy.

W sprawie tej większość badaczy literatury zajmuje odmienne stanowisko. Mówi się mianowicie, że dzieła niepodobna zrozumieć bez tych wszystkich postronnych informacji i dcdatków.^Tjmczasem do dzieła nalepy to. i tylko to, co w tekście expHcitę występuje-lub jest w nim prze;; tekst ustalone (choćby „miedzv- Wiergzami.’.’.l..._To. czego w tekście nie ma, albo co nie zostało ustalone przez warstwy brzmieniową 1 znaczeniową, to do, samego dzieła nie należy albo też

¹ Zadań tych ani innych, które się nasuwają, tutaj nie rozwijam bliżej, albowiem wymagałoby to oeobnych, doić rozległych rozważań. Zresztą zarówno moja książka o dziele literackim, Jak i obecna publikacja dają pod tym wzglądem wiele wskazówek, które dadzą sią wykorzystać dla dokładniejszego rozwinięcia problematyki charaktetologll indywiduów literackich. Każdy podstawowy moment ogólnej struktury dzieła literackiego, którą starałem sią opracować w wymienionej książce, wyznacza osobny kierunek badań charakterologicznych nad poszczególnymi dziełami literackimi.