Kompendium Wiedzy geografii38

wynikające z podziałów religijnych, nastąpi zatem konfrontacja kultur.

Wśród teorii politologicznych należy jeszcze wspomnieć o poglądach amerykańskiego polityka i politologa Z. Brzezin skiego, który w swojej książce Plan gry (1990) przedstawia geopolitykę jako „grę sil”, ścieranie się wpływów mocarstw Pogląd ten jest reprezentatywny także dla części współczesnej elity politycznej w Ameryce.

Geopolityczne oceny i prognozy, nawiązujące także do procesów globalizacji, znaleźć można również w niektórych pracach socjologicznych, traktujących o roli wielkich miasi zachodnich jako miejsc (węzłów), gdzie ogniskują się cywilizacyjne i społeczne sprzeczności oraz. problemy „społeczeństwa konsumpcyjnego”.

W Europie koncepcje geopolityczne wykorzystują w swoich programach politycznych nic tylko zwolennicy „państw narodowych”, „Europy ojczyzn" (wyjątkowo aktywnie działający we Francji i Wielkiej Brytanii), ale również ich przeciwnicy, którzy chcieliby widzieć zjednoczoną i demokratyczną Europę jako związek silnych regionów o zmniejszonej roli państwa — jako „Europę regionów” lub „małych ojczyzn” (koncepcja szczególnie popularna w państwach niemieckojęzycznych oraz w krajach śródziemnomorskich). (Patrz hasła: Geografia polityczna. Geopolityka. Heartland. Geopolityczna analiza. Ikonografia kulturowa. Zderzenie cywilizacji).

GEOPOLITYCZNE REGIONY

Termin ten stosowany jest w porównawczych, międzynarodowych pracach do przedstawienia lokalizacji geograficznej potencjalnych obszarów powstawania konfliktów oraz, po prostu, w celu podkreślenia wielkiego znaczenia strategicznego, surowcowego i komunikacyjnego jakiegoś terytorium. Przykładowo Kaukaz Północny, który stanowi naturalną barierę oddzielającą europejską część Rosji oil Bliskiego Wschodu i cechuje się szczególnym zróżnicowaniem narodowościowo-religijnym zamieszkującej go ludności, można

Wuiuć za skomplikowany i bardzo ważny region polityczno-geograficzny Federacji Rosyjskiej.

Do rozwoju geopolityki i geografii politycznej w wielkim itopniu przyczyniły się wszystkie próby wyznaczania światowych regionów geopolitycznych i, odpowiednio, polityczno-gcograficznych, które np. identyfikują terytorialne zachowania wyborców. Dla koncepcji wyjaśniających polityczne procesy I struktury świata najistotniejsze znaczenie ma zrozumienie (MKlziałów administracyjno-terytorialnych (granic państwowych I wewnątrzpaństwowych) oraz różnych regionalizacji — kul-lurowej, etnicznej i wyznaniowej. (Patrz hasła: Geografia polityczna, Geopolityka. Styki geopolityczne).

GEOPOLITYKA

To naukowa oraz stosowana dziedzina wiedzy / |X)granicza politologii i geografii, której tradycyjnym przedmiotem zainteresowania był wpływ cech środowiska przyrodniczego i położenia państw na ich rozwój i znaczenie polityczne w Awiecie. Termin geopolityka został wprowadzony w 1916 r. przez szwedzkiego dziennikarza i politologa Rudolfa KjcI-ItfiUt — zwolennika koncepcji „państwa organicznego", prezentowanej przez niemieckiego geografa F. Ratzla. Podstawą geopolityki było deterministyczne założenie, że zjawiska polityczne można wyjaśnić czynnikami fizycznogcograficz-nymi, które w związku z tym w znacznym stopniu decydują o znaczeniu i sile państw'. Przedmiot badań geopolityki jest więc zbliżony do przedmiotu geografii politycznej, geostrategii, Htoglobulistyki, a ostatnio do geoekonomii.

Rzadko zdarza się, by jakaś dziedzina nauki budziła tak m/.maite odczucia i oceny naukowców, jak to się dzieje w przypadku geopolityki. W byłym ZSRR odrzucono geopolitykę jako reakcyjną, nienaukową dyscyplinę, nie uznającą klasowego charakteru wojen imperialistycznych i nie przyznającą pierwszeństwa czynnikom społeczno-ekonomicznym w polityce zagranicznej i wewnętrznej państwa. Geopolityki nic zaakceptowano również dlatego, że w świetle ocen głoszonych przez przedstawicieli marksizmu-lcninizmu próbo-