obraz8

108 E. E. Evans-Pritchard - Religia Nuerów

ponieważ rodzina nie przeznaczyła mu krowy ze swojego stada. Tak ojciec, jak matka Galuaka wywodzili się z Dinka, a ich rodzina była związana z wieloma różnymi duchami.

W trakcie ceremonii dało się zauważyć, że obecni - jak dzieje się często w trakcie nuerskich obrzędów - rozmawiali, prosili o tytoń itd. Wszyscy, a szczególnie dzieci, radowali się spektaklem. Byłem też zaskoczony - był to pierwszy i ostatni raz, kiedy uczestniczyłem w takiej ceremonii, poufałością i bezceremonialnością rozmowy proroka z duchem. Prorok zwracał się do niego wuta, ‘człowieku’ niemal ‘stary chłopie’, targował się o żądaną ofiarę, naciskał, by duch po złożeniu ofiary dotrzymał słowa i zostawił Galuaka w spokoju. Sam Galuak wykazywał niewielkie zainteresowanie tym, co się działo. W czasie rozmowy proroka i ducha, zdjął skórę z głowy, chodził bezładnie po chacie szukając fajki, nabił ją tytoniem, i zaciągając się, usiadł obok stryja. Jedynym jego udziałem w zdarzeniu była odpowiedź na pytanie stryja, czy nie miał stosunku seksualnego z kobietą z własnego klanu. Rozsądnie było się upewnić, czy nie doszło do kazirodztwa, by mieć pewność, że kiedy nai i inne duchy zostaną zadowolone, nie będzie dalszych przeszkód na drodze do szybkiego wyzdrowienia. Co zaś do Rainena, o ile jego sposób mówienia był podobny do sposobu wyrażania się człowieka pozbawionego zmysłów, o tyle treść była rozumna i celowa. To, co on - czy też duch w nim przebywający - mówił, miało na celu zmusić Nhiala, by przekazał na ofiary swoje zarobki uzyskane ze stad należących do rządu. Rainen na próżno starał się o to przez kilka dni poprzedzających ceremonię. Rainen usprawiedliwiał się też słowami ducha z zabicia wielu zwierząt, by zaspokoić liczne duchy. Jego rodzina krytykowała go za przesadę. Mieli oni poczucie, że zbyt wiele majątku rodziny idzie na cele religijne, a tymczasem duch dał jasno do zrozumienia, że nie dość, że Rainen nie złożył za wiele, to jeszcze nie wystarczająco dużo. Gdyby złożył więcej, Galuak nie zachorowałby. W deklaracjach ducha przeplatały się sprawy religijne i osobiste były splecione.

Gdy duch przestał mówić, opuściliśmy chatę, a wuj Galuaka, Doi, poszedł ściąć gałąź dzikiej palmy daktylowej (balanites aegyptiaca), drzewa, o które troszczy się nai, by zrobić z niej miejsce kultu (riek) dla ducha w pobliżu chaty. Po wzniesieniu go, wykopano z korzeniami kępę trawy tuat i posadzono obok gałęzi w dole uprzednio wypełnionym wodą, bo działo się to w suchej porze roku. W tym czasie znaleziono kozła, którego przyprowadzono, a prorok wzniósł swoją włócznię, ozdobioną strusimi piórami, nad grzbietem kozła, wygłosił krótką inwokację, mówiąc duchowi, że oddają mu cześć, i przypominając, że powinien przestać nękać Galuaka, oraz prosząc Boga o pokój dla ludzi. Następnie poderżnął kozłowi gardło, który został potem zjedzony przez mego i jego dwóch przyjaciół. Ludzie należący do gospodarstwa nie mieli udziału w jego mięsie, ale podczas gotowania zwołano dzieci z sąsiedztwa. Dano im po kawałku mięsa i kazano biec z nim do domów. Nuerzy nazywają to ca gat Icwoth nang cieng, „Syn Boga został zabrany do domu”. Na koniec wzniesiono obok miejsca kultu buor, kopiec w kształcie zwyczajnej zasłony od wiatru. Następnego wieczora Rainen natarł popiołem grzbiet krowy ze swojego stada i przeznaczył ją duchowi ojca. Czyniąc tak zyskał poczucie, że zadowolił drugiego ducha, który nękał jego syna.

Relacje między Nuerami a ich duchami skupiają się wokół przeznaczanego im bydła, a wiele kłopotów powodowanych przez duchy wynika z zaniechania poświęcania im zwierząt albo z innych uchybień dotyczących tychże. Kiedy duch jest związany z rodziną od pokoleń lub sam się z nią wiąże, powinna ona przeznaczyć mu krowę lub wołu, częściej krowę. Czasami, przeważnie wieczorem, nacierają jej grzbiet popiołem, sam ten akt jest swego rodzaju uznaniem ducha; polewają też niekiedy odrobiną mleka lub piwa kołek, do którego jest ona przywiązana. Nie sądzę, by istniało choć jedno stado, w którym nie byłoby jakiegoś zwierzęcia poświęconego temu czy innemu duchowi wyższej lub niższej sfery. Nierzadko jest ich kilkanaście, ponieważ wiele rodzin ma kilka duchów i przeznacza każdemu z nich zwierzę. Poświęcone zwierzę jest identyfikowane przy pomocy metalowego pierścienia przyczepionego do jego skórzanej obroży. Są to ozdoby poświęcone duchowi, a nie amulety. Kiedy dziewczyna z rodziny wychodzi za mąż, Icwoth jednego z rodziców otrzymuje krowę z jej opłaty małżeńskiej, w ten sposób traktuje się go, jakby był członkiem klanu z prawami do ich córki. Czasem kuth obydwojga rodziców dostają bydło przy tym samym zamęściu, jeśli jednak duch nie dostaje krowy przy ślubie jednej córki, dostanie ją przy następnej.

Gdy duch dostaje krowę, niezależnie od tego, czy przeznaczona mu jest z okazji zamęścia, czy dla uczenia go z innego powodu, krowy nie można sprzedać, a w razie śmierci, powinna być zastąpiona przez inną. Nuerzy jednakże wydają się sądzić, że tak długo, póki duch ma jedną krowę w stadzie, nie będzie zły, gdy druga zostanie sprzedana. Nuerzy są więc przekonani, jeżeli duch dostaje krowę z opłaty małżeńskiej córki, że nie ma potrzeby trzymać krowy uprzednio mu przeznaczonej. Niemniej za-