'3 4

5 6'

ff

nrcfcjli

11-13

14

15

16

I

oż nicowanie kultury łużyckiej

43

OH w

«©•• o ' M9 o!

@0®0 43^46

®©@® _ T

©@®®

47-50 (

58

55

53

'54

& 3

57

16cm

56

idem

58-81

60

61

Hyc. 8. Banie. woj. Siciecin. Wyposażenie tzw. grobu książęcego (wg H. J. Eggersa)

ków IV okresu można mówić o ukształtowanej pomorskiej odmianie kultury łużyckiej. Podobieństwa niektórych form grobów do występują cych w ni okresie epoki brązu oraz stwierdzona w kilku przypadkacl kontynuacja cmentarzysk zapoczątkowanych już dawniej, pozwalaj! przypuszczać, że proces formowania się pomorskiej odmiatjy kultur? łużyckiej polegał głównie na przemianach w różnych dziedzinach kultury miejscowej ludności, która w n i III okresie epoki brątf wytworzyła na Pomorzu lokalne odmiany kultury mogiłowej (gru;

ostrowicka i współczesne jej zespoły z Pomorza Wschodniego). Przemiany te zostały spowodowane lub może tylko przyspieszone przez oddziaływania ze strony wcześniej już uformowanych grup kultury łużyckiej na północ, na tereny Pomorza. Oddziaływania te poświadczone są obecnością na Pomorzu stosunkowo licznych szpil brązowych rozpowszechnionych w III okresie epoki brązu w różnych grupach wczesnej kultury łużyckiej. Na uwagę zasługuje spostrzeżenie, że szpile pastorało-wate, zaliczane do typu Deinsdorf, oraz różne warianty szpil o główkach kolbówatych koncentrują się wyraźnie na Pomorzu Zachodnim po obu stronach Odry (F. Horst 1978, s. 142, ryc. 2; R. Essen 1985, tabl. 26, A; 27, A;

28, B; 29, A), natomiast późne odmiany szpil uchatych wyraźnie grupują się we wschodniej części Pomorza Środkowego i na Pomorzu Wschodnim (R. Essen 1985, tabl. 24, A). Takie rozmieszczenie szpil świadczy

0    tym, że wpływy południowe przenikały na Pomorze nierównomiernie

1    z różnych ośrodków. Oddziaływania wczesnołużyckie najsilniej przenikały z zachodnich grup tej kultury (z zachodniej Wielkopolski, Śląska i Lużyc) wzdłuż Odry na Pomorze Zachodnie i tutaj krzyżowały się z napływającymi z zachodu i północy oddziaływaniami kręgu nordyj-skiego oraz z wyraźnymi wpływami z południowego zachodu, które poprzez Brandenburgię docierały nad dolną Odrę. Świadczą o nich między innymi noże brązowe typu Riegsee czy typu Pfatten (M. Gedl

1 1984, tabl. 20, B; 22, A) grupujące się nad dolną Odrą.

Powyższe oddziaływania na zachodniopomorską grupę ostrowicką | kultury mogiłowej doprowadziły do wytworzenia się zachodniopomor-[ skiej grupy kultury pól popielnicowych, którą włączamy w obręb ■kultury łużyckiej, ale która w IV okresie epoki brązu nadal miała wiele cech obcych kulturze łużyckiej. Sytuacja, jaka wytworzyła się na Pomorzu Zachodnim w IV okresie epoki brązu, przypomina sytuację panującą w tym samym czasie na terenie północno-zachodniej Brandenburgii, gdzie na podłożu grupy Weitgendorf (W. Bohm 1935, tabl. 19; 20, 3- -8, 12—19) kultury mogiłowej, nasyconej elementami nordyjskimi, wytworzyła się dolnohawelańska (oraz prignicka?) grupa kultury pól popielnicowych (F. Horst 1972; 1978, s. 153, ryc. 7), wykazująca sporo podobieństw do grupy zachodniopomorskiej zarówno w formach grobów (groby z ciałopaleniem rozrzuconym na brukach kamiennych, liczne groby podkloszowe; F. Horst 1978, s. 164 165), jak i w niektórych formach naczyń glinianych (F. Horst 1972, s. 107, ryc. 2, f i; s. 109, ryc. 3, b d, h, i; s. 117, ryc. 8, d; s. 124, ryc. 13, s; s.128, ryc. 16, h; s. 129, ryc. 17), motywach zdobniczych (F. Horst 1972, s. 126, ryc. 15, c) i w obecności różnych wyrobów brązowych wywodzących się ze strefy nordyjskiej.

Inna nieco sytuacja, wytworzyła się na Pomorzu Wschodnim, gdzie odmiennie niż w strefie przyodrzańskiej kształtowała się miejscowa