pic 10 05 07 3235
80 Część pierwsza. Prolegomena
Niezależnie od wagi wartości można wśród nich wyróżnić wartości uznawane, odczuwane oraz realizowane (Ossowski 1967d). Wartośd uznawane to takie, o których człowiek wie, że powinny być dla niego atrakcyjne i że powinien je cenić. W przypadku wartości uznawanych człowiek, akceptując je i dążąc do ich realizacji, może odczuwać pewien przymus zewnętrzny.
Wartości odczuwane to takie, które zostały głęboko wchłonięte i stały się częścią wewnętrznego świata człowieka, a dążenie do ich osiągnięcia odczuwane jest przez niego jako własna, nagląca potrzeba. Są to wartości zintemalizowane.
Ten sam przedmiot może być dla jednego człowieka wartością uznawaną, dla drugiego zaś odczuwaną. Pozbawiony słuchu człowiek może uznawać wartość muzyki i, żywiąc przekonanie, że należy bywać na koncertach, wykupuje karnet i systematycznie uczęszcza do filharmonii, chociaż nudzi się tam śmiertelnie. Dla człowieka muzykalnego, który lubi muzykę klasyczną, koncert jest wartością odczuwaną i dlatego staje się bywalcem filharmonii.
Wartościami realizowanymi mogą być zarówno wartości odczuwane, jak i uznawane. Jednakże nie wszystkie wartości, których odczuwanie i uznawanie ludzie deklarują, są przez nich realizowane w praktyce żyda codziennego. Niejedno przewidywanie zachowań ludzi oparte na zadeklarowanych przez nich podczas badań wartościach zawiodło całkowicie.
Realizacja wartości odczuwanych przychodzi nam łatwiej, natomiast częściej realizujemy uznawane. Częściej robimy coś ze względu na to, że tak wypada, czy też ze względu na to, że uważamy to za nasz obowiązek, niż dlatego, że mamy taką ochotę. Niekiedy zresztą robimy coś nawet wbrew ochocie. Oznacza to, że zrezygnowaliśmy z realizacji wartości odczuwanej na rzecz realizacji wartości uznawanej.
Konieczność takich wyborów pojawia się nader często. Mówimy wówczas, że mamy do czynienia z konfliktem wartości.
Rozstrzygnięcie takiego konfliktu przychodzi na ogół bez trudu. Kiedy konflikt występuje między wartościami o niejednakowej wadze, wybór przedstawia się nam jako tak oczywisty, że nawet możemy nie zauważyć konfliktu. Jeśli na przykład, w momencie kiedy wychodzimy do kina, matka, z którą sami mieszkamy, dostaje ataku serca, bez chwili zastanowienia zostajemy w domu i zajmujemy się zapewnieniem jej pomocy lekarskiej, zapominając o filmie, który chcieliśmy obejrzeć.
Kiedy indziej jednak konflikty wartości są znacznie poważniejsze, a niekiedy wręcz dramatyczne. Poważną decyzją jest na przykład wybór między poświęceniem czasu życiu zawodowemu a rodzinnemu. Często stają przed nim pracujące zawodowo kobiety. Dramatycznych wyborów musi niekiedy dokonywać lekarz, kiedy na przykład, odbierając poród, staje w obliczu tego rodzaju komplikacji, że można uratować życie matki kosz-
tem życia dziecka albo życie dziecka kosztem życia matki. W dodatku wyboru należy dokonać natychmiast, gdyż inaczej umrą oboje. W odniesieniu do tego przypadku można - parafrazując słowa poety - powiedzieć, że od takich wyborów bieleje włos.
Normy. „Norma to w potocznym mniemaniu jakaś reguła, jakiś przepis" (Ossowska 1947: 104). Normy są to prawidła i reguły, wedle których grupa żyje. Normy wyrastają z wartości. Wiążą się z poczuciem powinności. Wiele norm przyswajają sobie ludzie spontanicznie w procesie wzajemnego obcowania. Normy określają moralność, obyczaje, zwyczaje.
Treściowo mogą się do pewnego stopnia pokrywać z jawnymi wzorami kultury. Różnią się jednakże od nich wyraźniejszym związkiem z poczuciem powinności, a także tym, że są wyraźniej słownie artykułowane. Właściwa danej kulturze konfiguracja norm i wartości bywa określana jako jej ład aksjonormatywny.
Sankcje. Sankcje to zarówno kary, jak i nagrody. Każda zbiorowość ma własny system kar i nagród, za pomocą których zachęca do pewnych zachowań uważanych za pożądane i zniechęca do innych, niepożądanych. Kary i nagrody mogą mieć charakter formalny i nieformalny. Sankcje formalne to takie, które są określane przez przepisy oraz kodeksy karne i których stosowaniem zajmuje się wyspecjalizowany aparat administracyjny. To kara więzienia i nadawany za zasługi order. Sankcje nieformalne to w przypadku kary wyśmianie czy ostracyzm towarzyski, w przypadku zaś nagrody - pochwała bądź oznaki szacunku. W społeczeństwach pierwotnych, a także w małych grupach rozwiniętych społeczeństw współczesnych przeważają sankcje o charakterze nieformalnym, które w przypadku kar mogą być niejednokrotnie odczuwane jako bardziej dotkliwe niż srogie nawet kary formalne.
2. Wielość kultur i relatywizm kulturowy
Wielość kultur i kryteria ich wyodrębniania
Zdolność tworzenia kultury, która jest podstawowym wyróżnikiem człowieka w świecie istot żywych, realizowana jest w rozmaitych środowiskach geograficznych o zróżnicowanych zasobach. Poszczególne zbiorowości ludzkie żyją na odmiennie ukształtowanych terenach, na ziemiach o rozmaitej glebie i w rozmaitych warunkach klimatycznych. Każda z tych zbiorowości zmuszona jest starać się o przetrwanie i rozwiązywać podstawowe problemy bytu człowieka, w tym jego bytu społecznego, w sposób dostosowany do warunków, w jakich przyszło jej żyć. Co więcej, na-
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
pic 10 05 07 3306 84 Część pierwsza. Prolegomena wzory zachowań postrzegać jako śmieszne dziwactwa,
pic 10 05 07 3703 102 Część pierwsza. Prolegomena na usług, jak również spotkania sąsiedzkie w celu
21410 pic 10 05 07 3202 68 Część pierwsza. Prolegomena lił się spod panowania praw przyrody i pozbył
pic 10 05 07 3259 82 Część pierwsza. Prolegomena wet w tych samych warunkach problemy te mogą być i
pic 10 05 07 3317 86 Część pierwsza. Prolegomena praktyk obcych kultur w kategoriach dobra i zła ska
34703 pic 10 05 07 3153 66 Część pierwsza. Prolegomena • Z powyższego wynika, że d
więcej podobnych podstron