Plinusza opisy malarstwa i rzeÅºby Jan BiaÅ ostocki (12)

488 pizrrisY

Flawiusz Filostratos Obrazy

¹ Philostratos Eitcoyeę (Imagirtes), I (1-2), (3-4), I, 23 (1-5), I, 25 (1-3). II, U (1-4). - Przekład wg: Philostratus Imagines, Callistratus Descriptions. Whłi ar. English Translarion by A. Fairbanks. London-Cambridge, Mass. 1960 (1 wyd. 1931. „Loeb Classical Library”), s. 2-7, 82-93, 96-99, 210-215.

² „Kamień ligdyjski był to szczególnie delikatny biały marmur; robiono zeń rzeźby i gemmy” (Fairbanks, s. 2, który odsyła do Pliniusza Historii naturalnej, 36,13)

³ To porównanie malarstwa i rzeźby stanowi początek popularnego później obv -czaju estetyczno-literackiego porównywania sztuk, tzw. paragone. Uchodzi ono za źródło późniejszych tekstów (por. C. H. Smyth Manneńsm and Maniera. New York 1962, s. 61).

⁴ Fairbanks powołuje się w komentarzu do swego wydania na pompejańskie malowidło ścienne o tym temacie. Najpopularniejsze literackie ujęcie tego mo tywu dał Owidiusz w Metamorfozach.

^s Ten fragment może być źródłem pojawiających się nieraz w malarstwie nov. żytnym iluzjonistycznie ujmowanych owadów, much czy pszczół (mucha w por trecie kartuza Petrusa Christusa w Metropolitan Museum of Art; mucha w portrecie młodego człowieka Hainza w Muzeum Narodowym w Warszawie; mew i-doczna dziś na oryginale, lecz zachowana na starych kopiach mucha na pieluszce Dzieciątka Jezus w Święcie Różańcowym Diirera w Narodowej Galerii w Pradze). Por. A. Pigler La mouche peinte: un talisman. „Bulletin du Musee Hongrots de^ Beaux-Arts” 1964, nr 24, s. 47-64, oraz A. Chastel Musca depicta. Milano 1954

⁶ Chodzi zapewne o postawę w kontrapoście. Fairbanks powołuje się na pozycję Ojnomaosa we wschodnim przyczółku świątyni Zeusa w Olimpii.

⁷ Temat ten został m.in. przedstawiony przez Tycjana w jednym z jego obraz-w dla Alfonsa d’Este (por. E. Panofsky Problems in Titian. Mostly Iconograpi New York 1969, s. 99-102).

* W tekście oryginału przekazanym przez istniejące rękopisy znajduje się tu luka

⁹ Fairbanks wskazuje na szereg ukrytych cytat z Odysei (9,108,112,246 n., 29!

¹⁰ Fairbanks wskazuje na związki z Teokrytem, 11, 31 n. Występują one także dalej.

¹¹ Obraz Polifem i Galatea Annibala Carracci w Galerii Farnese w Rzymie m c być inspirowany przez echo tego opisu.

Lukian z Samosat Kalumnia

¹ Lukian Flepi tou pij pa5icoę nioteveiv Siapokrj (Calumniae non temerecrtdtr.-dum), § 5. - Przekład wg edycji dziel Lukiana w „Loeb Classical Library" (V> jn English Translation by A. M. Harmon. Vol. 1. London-Cambridge, Mass. 1960, s. 364-367).

^; Lukian opisuje poprzednio okoliczności obrony Apellesa: rywal malarza, Anty-nios, miał oskarżyć Apellesa o pomoc Teodotosowi z Tyru w jego spisku prze-awko Ptolemeuszowi. Malarz miał bronić się za pomocą alegorycznego obrazu, opisanego przez Lukiana. R. P. Hinks (Myłh and Allegory in Ancient Art. Lon-don 1939, s. 115-116) wskazuje, że spisek Teodotosa miał miejsce w sto lat po okresie działalności Apellesa, ok. 219 roku p.n.e. Albo więc przyczyna namalowania obrazu musiała być inna, albo obraz nie był dziełem Apellesa. Hinks skłania się (op. cit., s. 117) do tej drugiej możliwości; przy końcu III wieku p.n.e. alegoryczny obraz nie byłby już zjawiskiem nieoczekiwanym.

Pliniusz Starszy Historia naturalna

¹ Caius Plinius Secundus (zw. Pliniuszem Starszym) Naturalis historia, XXXIV, 13-15, 16-17, 19, 27, 41-43, 53-65; XXXV, 15-18, 24, 26, 28-29, 53-58, 60-69,77, 79-98, 101, 102-105, 112, 116-118, 145, 151; XXXVI, 18-20, !⁷-38. - Przedruk z: Pliniusz Historia naturalna (wybór). Przekład i komentarz I. i T. Zawadzcy (Wstęp oprać. I. i T. Zawadzcy; rozdz. VI Pliniusz w Europie oprać. L. Hajdukiewicz). Wrocław-Kraków 1961, s. 290-292, 292-293, 299-300, 307-3 08 , 3 1 7-3 2 6, 3 74-3 78 , 3 8 0-381, 381-3 8 2, 3 8 3-3 8 4, 3 8 6--390,391-396, 400-401, 401-410, 411-412, 412^113, 413-414, 418, 420--421, 436-437, 440, 449-451, 460 („Biblioteka Narodowa” S. II, nr 128). Na tej edycji opartych jest wiele informacji zawartych w moich objaśnieniach. Tekst tłumaczenia w kilku miejscach został zmodyfikowany celem zbliżenia do oryginału i uniknięcia terminów stanowiących już interpretację. Objaśnień udzielałem oszczędnie, ponieważ na ogół informacje o występujących w tekście postaciach historycznych znaleźć można w encyklopediach. Daty historyczne wpisałem w nawiasach kwadratowych w tekście. Czytelnik pragnący obfitszych informacji sięgnąć może do wydania Zawadzkich. Niektóre informacje zaczerpnięte są z wydania Rackhama („Loeb Classical Library”; por. w niniejszym tomie - bibliografia, s. 570) oraz z J. J. Pollitta The Art in Classical Greece. Sources and Documents. Englewood Cliffs, N. J. 1965.

• Marek Agrypa był współpracownikiem Augusta. Budowę Panteonu zaczęto w 27 roku p.n.e. Brąz syrakuzański pochodził zapewne ze złupienia Syrakuz

* 212 roku p.n.e. (w czasie II wojny punickiej).

^: Pliniusz (XXXV, 153) twierdzi, że dopiero od czasów Lizypa (3 ćw. IV w. p.n.e.) zaczęto w posągach oddawać podobieństwo. Najdawniejsze posągi olimpijskie (z drewna) miały były powstać już w latach 544 i 536 p.n.e.