skanuj0021
148 Marcel Mauss
z nich1 nazywany jest u Kwakiutlów: „Przewodnik wyrobów z miedzi”, a formula ta ukazuje, w jaki sposób wyroby te gromadzą się wokół niego; imię jego właściciela brzmi: „własność płynąca ku mnie”. Inne często występujące imię wyrobów z miedzi to „dostarczyciel własności”. U Haida i Tlingitów wyroby z miedzi są „umocnieniami” wokół księżniczki, która je przynosi2; gdzie indziej wódz, który je posiada3, jest dzięki temu niezwyciężony. Są one „płaskimi rzeczami boskimi”4 5 domu. Często mit utożsamia to wszystko: duchy dawców wyrobów z miedzi232, ich właścicieli i je same6. Niepodobna odróżnić tego, co stanowi o sile jednych, od bogactwa drugich: miedź mówi,
Szkic o darze 149
gdera7, prosi, by ją dano lub zniszczono; przykrywa się ją deskami, by miała ciepło, podobnie jak wodza grzebie się pod deskami, które winien rozdać8.
Atoli, z drugiej strony, wraz z dobrami9 przekazuje się zarazem bogactwa i powodzenie. To jego duch i duchy pomocnicze czynią wtajemniczonego posiadaczem wyrobów z miedzi, talizmanów, będących z kolei środkami pozyskiwania sobie innych takich wyrobów, bogactw, godności, a wreszcie duchów; wszystkie te rzeczy są zresztą sobie równoważne. W istocie, gdy rozpatruje się równocześnie wyroby z miedzi i inne trwałe formy bogactwa, które są również przedmiotem na przemian tezauryzacji i potlaczu - maski, talizmany itd. - wszystkie utożsamiają śię ze swym użytkiem i skutkiem10. Dzięki nim otrzymuje się godności; właśnie dlatego, że otrzymuje się bogactwo, otrzymuje się ducha, ten z kolei włada bohaterem pokonującym przeszkody, a wtedy bohater każe sobie jeszcze płacić za sceny opętania szamanistycznego, za swe tańce obrzędowe, za
Por. mit „Dostarczyciela wyrobów z miedzi” w micie „Zapraszającego” (Qoexsot’enox) (zob. Kwakiutl Texts, dz. cyt., t. III, s. 248, w. 25-26). Ten sam wyrób z miedzi nazywany jest „dostarczycielem własności” (zob. Boas, Secret Societies and Social Organization of the Kwakiutl Indians, dz. cyt., s. 415). Tajna pieśń możnego, który ma tytuł „Zapraszającego”, brzmi:
„Moim imieniem będzie «wlasność kierująca się ku mnie» z powodu
mego «dostarczyciela» własności”.
„Wyroby z miedzi kierują się ku mnie z powodu «dostarczyciela»
wyrobów z miedzi”.
Tekst kwakiutl mówi dokładnie: „aqwagila” = „wytwórca wyrobów z miedzi” - a nie po prostu ' „dostarczyciel”.
Np. w przemówieniu na potlaczu Tlingit (zob. Tlingit Myths and Texts, dz. cyt., cyt., s. 379). Dla Tsimshian wyrób z miedzi jest „tarczą” (zob. Tsimshian Mythology, dz. cyt., s. 385).
W mowie z powodu ofiarowania wyrobów z miedzi na cześć syna ponownie wtajemniczanego; ofiarowane wyroby są „zbroją”, „zbroją własności” (zob. Boas, Secret Societies and Social Organization of the Kwakiutl Indians, dz. cyt., s. 557). (Jest tu aluzja do wyrobów z miedzi zawieszonych na szyi). Tytułem młodego człowieka jest zresztą „Yaąois” = „nosiciel własności”.
Wierzenia te ukazuje bardzo dobrze ważny rytuał zamknięcia księżniczek Kwakiutl po osiągnięciu przez nie dojrzałości płciowej: noszą one wyroby z miedzi i muszle abalone i od tego momentu same przybierają tytuł przysługujący wyrobom z miedzi, „rzeczy płaskie i boskie spotykające się w domu”. Mówi się wtedy, że one i ich mężowie „łatwo pozyskają wyroby z miedzi” (zob. Boas, Ethnology of the Kwakiutl, dz. cyt., s. 701). „Wyroby z miedzi w domu” to tytuł siostry pewnego bohatera awikenoą (zob. Kwakiutl Texts, dz. cyt., t. III, s. 430). Pieśń możnej dziewczyny Kwakiutl, przewidującej rodzaj wajamwary, wyboru męża, jaki spotykamy u Hindusów, należy być może, do tego samego rytuału. Pieśń ta głosi: „Siedzę na wyrobach z miedzi. Moja matka tka mój pas, na okres gdy będę miała «nakrycia stołowe» itd.” (zob. Boas, Ethnology ofthe Kwakiutl, dz. cyt., s. 1314).
Wyroby z miedzi są często tożsame z duchami. Jest to dobrze znany temat ożywionej tarczy herbowej i godła heraldycznego. Tożsamość wyrobu z miedzi i „Dzonoąoa” oraz „Qominoqa” (zob. Boas, Ethnology ofthe Kwakiutl, dz. cyt., s. 1421, 860). Wyroby z miedzi są zwierzętami totemicznymi (zob. Boas, Tsimshian Mythology, dz. cyt., s. 460). W innych przypadkach są one tylko atrybutami pewnych zwierząt mitycznych. „Jeleń z miedzi” i jego „poroże z miedzi” odgrywają rolę w letnich świętach Kwakiutlów (zob. Boas, Secret Societies and Social Organization of the Kwakiutl Indians, dz. cyt., s. 630-631). Por. tamże, s. 729: „Wielkość na jego ciele” (dosłownie: bogactwo na jego ciele). Tsimshian uważają wyroby z miedzi za „konie duchów” (zob. tamże, s. 326). Uważają je też za „ekskrementy duchów” (katalog tematów w: Boas, Tsimshian Mythology, dz. cyt., s. 837), lub za szpony kobiety-wydry-ziemnej (zob. tamże, s. 563). Wyroby z miedzi są używane przez duchy podczas potlaczu, jaki wyprawiają one dla siebie (zob. tamże, s. 285; zob. Tlingit Indians, dz. cyt., s. 51). Wyroby z miedzi „podobają się im”. Dane porównawcze w: Boas, Tsimshian Mythology, dz. cyt., s. 846.
Pieśń Neqapenkema (Twarz ma dziesięć łokci): „Składam się z kawałków miedzi, a wodzowie plemion są połamanymi wyrobami z miedzi” (zob. Boas, Secret Societies and Social Organization of the Kwakiutl Indians, dz. cyt., s. 482). Por. tekst i dosłowny przekład: tamże, s. 667.
Wyrób z miedzi Dandalayu „okazuje w domu swe niezadowolenie”, aby zostać oddanym. Zob. tamże, s. 622 (mowa). Wyrób z miedzi Maxtoslem „skarży się, że go nie złamano”. Okrycia, którymi się zań płaci, „trzymają go w cieple” (zob. tamże, s. 572). Pamiętamy, że ma on tytuł „Ten, na który inne wyroby z miedzi wstydzą się patrzeć”. Inny wyrób z miedzi bierze udział w potlaczu i „wstydzi się” (zob. Boas, Ethnology of the Kwakiutl, dz. cyt., s. 882, w. 32).
Pewien wyrób z miedzi haida (Masset), własność wodza „Ten, którego własność powoduje hałas”, śpiewa po tym, jak został połamany: „Zgniję tu, pociągnąłem za sobą wielu” (na śmierć, z powodu potlaczów). Haida Texts, dz. cyt., t. VI, s. 689.
Dwa rytuały dawcy czy odbiorcy zasypanego stosem lub stąpającego po stosie derek są równoważne. W jednym przypadku jest się wyższym nad swe bogactwo, w drugim przypadku jest się odeń niższym.
Uwaga ogólna. Wiemy dobrze, jak, dlaczego, w toku jakich uroczystości, wydatków i zniszczeń przekazywane są dobra na amerykańskim Północnym Zachodzie. Ale ciągle jesteśmy źle powiadomieni o tym, jakie formy przybiera sam akt przekazania rzeczy, zwłaszcza wyrobów z miedzi. Zagadnienie to powinno stać się przedmiotem badań. Nieliczne posiadane przez nas wiadomości są niezmiernie ciekawe i pokazują niewątpliwą więź między własnością a właścicielem. U Kwakiutlów - czynność odpowiadająca przekazaniu wyrobu z miedzi nazywa się „umieszczenie wyrobu z miedzi w cieniu imienia”, a jego pozyskanie „dodaje wagi” nowemu właścicielowi (zob. Boas, Secret Societies and Social Organization ofthe Kwakiutl Indians, dz. cyt., s. 349); u Haida, by pokazać, że kupiło się ziemię, podnosi się wyrób z miedzi (zob. Swanton, Haida Texts and Myths, dz. cyt., s. 86); ponadto używa się u nich wyrobów z miedzi, jak w prawie rzymskim: uderza się nimi tego, komu się je daje. Obrzęd ten zaświadczony jest przez pewną opowieść (ze Skidegate, zob. tamże, s. 432). W tym wypadku rzeczy dotknięte przez przedmiot z miedzi są przezeń zaanektowane, są przezeń zabite; jest to zresztą rytuał „pokoju” i „daru”.
Kwakiutlowie, przynajmniej w jednym micie, zachowali wspomnienie o obrzędzie przekazania, który odnajduje się u Eskimosów: bohater gryzie wszystko to, co daje (zob. Boas, Secret Societies and Social Organization ofthe Kwakiutl Indians, dz. cyt., s. 383 i 385; por. tamże, s. 677, w. 10). Pewien mit Haida opisuje, jak Pani Mysz „oblizywała” wszystko, co dawała (zob. Haida Texts, dz. cyt., t. VI, s. 191). ■
W pewnym obrzędzie małżeńskim (łamanie symbolicznego czółna) śpiewa się: „Pójdę i połamię na kawałki górę Stevens. Zrobię z niej kamienie dla mego ogniska. Pójdę i połamię na kawałki górę Qatsai. Zrobię z niej kamienie dla mego ogniska.
Bogactwo toczy się ku niemu od strony wielkich wodzów.
Bogactwo płynie ku niemu ze wszystkich stron
Wszyscy wielcy wodzowie będą się ubiegali o jego opiekę”.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
skanuj0017 140 Marcel Mauss miotem pożyczki niż sprzedaży i prawdziwej cesji. U Kwakiutlów niektóre
49829 skanuj0007 118 Marcel Mauss noty39. Ponadto, daje się, ponieważ jest się przymuszonym, poniewa
54550 skanuj0028 162 Marcel Mauss zumu. Przez długi czas człowiek był kimś innym, dopiero od niedawn
skanuj0009 122 Marcel Mauss ludy żyją z morza, te zaś, które zamieszkują brzegi rzek, utrzymują się
skanuj0010 124 Marcel Mauss znamionują się mniejszą świadomą ścisłością, choć w praktyce zasady są o
skanuj0011 126 Marcel Mauss tagonizmu. Polityczny status jednostek skupionych w bractwach i klanach
skanuj0012 128 Marcel Mauss Jak widać, pojęcie honoru, które gwałtownie działa w Polinezji i zawsze
więcej podobnych podstron