skanuj0049 (39)

Formy spędzania czasu wolnego w średniowieczu

Okres	Formy wczasowania
Wczesny (do XI w.)	Powstają zalążki turystyki współczesnej. Imponująco rozwinęły śj\| podróże kupieckie i pielgrzymki do miejsc kultu chrześcijańskiego^ wyprawy lądowe i morskie, powstały obiekty o charakterze noć\| lęgowym (zajazdy, gospody). Na zamkach rycerskich odbywały się\| turnieje i gry zręcznościowe. Wystawiane były sztuki teatralnej czytano poezję, słuchano muzyki. W Kościele rozwinął si<\| z liturgii dramat chrześcijański. Początkowo były to tzw. wstawki do liturgii Wielkiego Tygodnia (procesja z palmami, nawiedzenie] grobu Chrystusa), które później objęły Boże Narodzenie.
Rozkwitu (xł-xm w.)	Rozwija się turystyka kupiecka i pątnicza, szczególnie do Rzymu] i Ziemi świętej. Nadal bujnie rozwija się poezja, muzyka i teatr.] Dramat kościelny odchodzi od liturgii, rozwijają wątki biblijne,] kształtuje się podstawowy gatunek dramatyczny średniowiecza -i misterium (w tym mirakle), w teatrze pojawiają się wątki świeckie.
Schyłkowy (XIV-XV w.)	Podejmowane są coraz dalsze wyprawy lądowe i morskie, w tym] do Indii, następuje odkrycie Ameryki. Powstają nowe gatunki literackie, rozwija się malarstwo i rzeźba. Oprócz zakonników i kleryków w widowiskach teatralnych występują wędrowni żacy, bakałarze, pisarze miejscy i tzw. wolni artyści. Aktorami i często autorami sztuk by& żonglerzy, szpihnani, minstrele, skaldowie,-igrcy - dzięki nim rozwinęła się sztuka pantomimy i przetrwał teatr lalek. Jako miejsca przedstawień poczęto wykorzystywać sale publiczne, aule uniwersyteckie, prywatne domy, pałace.

T abela j

Początkowo dotyczyły one uprzywiliowanych warstw społecznych (rycerstwa, możnowfedców, szlachty i stopniowo rozprzestrzeniały się na warstwy niższe (mieszczan, chfopów).

W okresie panowały stosunki produkcji oparte na rolnictwie z rozbudowanym systemem lenn, wielością praw i stanów. Większość kraju należała bezpośrednio do władcy. Niewielkie majątki możnych i nieco większe kościelne użytkowane były jako lenna, a później nadawane na zasadzie pełnej własności. W życiu kulturalnym wiodącą rolę odgrywały kościół katolicki i stan rycerski. Stany te dysponowały czasem wolnym i wykorzystywały go w różny sposób. Na zamkach rycerskich odbywały się turnieje i gry zręcznościowe. Wystawiane były sztuki teatralne, czytano poezję, słuchano muzyki.

— ' W okresie rozkwitu średniowiecza w instytucjach kościelnych łub pod HSReGeriatem kościoła oraz władcy rozwijały się nauki humanistyczne i przyrod-i.;'‘nicze, literatura, sztuka, architektura, muzyka. Do stanu duchownego należeli średniowieczni kronikarze, filozofowie, lekarze, astronomowie, wyna-^P^^)1~inni uczeni. Duchowni byli nauczycielami synów królów i możnowfed-Hmii/, Wykładowcami uczelni. Cały system edukacji oparty był na instytucjach Ppj^śćielnych.

||§|fe Na szczególne wyróżnienie zasługuje teatr, który odznaczał się wielką B^^mórodnością form. Był związany z rozwojem chrześcijańskiego dramatu ■gpligijnego, z tradycją antyczną (mim) i świecką ludową. Dramat chrześcijański się z liturgii, najpierw w Kościele ormiańskim i bizantyjskim. >, ’W Europie od IX wieku początkowo były to tzw. wstawia do liturgii Wielkiego TifflSpdnia (procesja z palmami, nawiedzenie grobu Chrystusa), które później HS^rBoźe Narodzenie. Na scenerię nabożeństw wielkanocnych miały po-lllędnio wpływ wyprawy krzyżowe. Z ich inspiracji oraz wyobrażeń o końcu IPświata powstał w XI wieku w opactwie benedyktyńskim Tegemsee w Bawarii, ^pchowany do dziś, tekst o akcentach politycznych Ludus de Antichństo. HPjlane są też teksty misteriów wystawiane m.in. we Frankfurcie (1350), lllpedniu (1472), Lucernie (w połowie XV wieku).

Bra|W XII i Xffl wieku dramat odchodził od liturgii, rozwijał wątki biblijne (Gra Mg‘ Danieb). W tym okresie ukształtował się podstawowy gatunek dramatyczny Ifflredniowiecza - misterium^{1 2 3 4 5 6}, a oprócz niego - mirakle⁷. Z wielkotygodniowej ^adoracji krzyża powstały w ciągu 5 wieków kilkudniowe misteria pasype. ^Zwiastowanie pasterzom przeksztafciło się w cykle misteriów Bożego Naro-Ipzenła i sztuk o prorokach⁸. Teatrałizacji czynnika sakralnego towarzyszyło ^zeświecczenie treśd. Do kolejnych etapów ewolucyjnych należało m.in. upostaciowanie Chrystusa, wprowadzenie sceny ze sprzedawcą balsamów (kupiec Ę;r~, stały typ repertuaru mimów).

r ⁶ MISTERIUM pac., gr.], średniowieczny dramat religijny o tematyce zaczerpniętej ze (Starego i Nowego Testamentu, także z apokryfów i żywotów świętych, wyrosły w XU-XUI .'m/z kościelnych obrzędów liturgicznych. W XVI w. opuścił mury kościołów, przekształcił się

w grywane na placach miejskich widowiska. Misteria rozwijały się bujnie w XIV-XV w.,

głównie we Francji, Anglii i w Niemczech. W Polsce najstarszym znanym misterium jest

Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim (1580-82) Mikołaja z Wilkowiecka. Elementy misterium utrwaliły jasełka.

::ś: ⁷ MIRACLE [franc.], mirakl, średniowieczny dramat religijny przedstawiający w obrazach

scenicznych cudowne wydarzenia z życia świętych i męczenników. Dramat ten łączył

cudowność z realistyczną obserwacją społeczno-obyczajową.

np. cykl Les miracles de Notre-Dame z XDI-XIV w.