skanuj0007

TOMASZ KŁYS

kerta - jego raczej niski wzrost, korpulentność, wyłupiaste oczy, wysoki, niemę-ski głos. nerwowość ruchów, histeryczna ekspresja, pewien rys zniewieściałości czy androgyniczności - od razu piętnowała go jako „obcego”, „nienormalnego”, „psychopatę”. W roku 1940 obszerny fragment filmu Langa, w którym Beckert przed „sądem” czyni swe konwulsyjne wyznanie, porażające zarówno dla we-wnątrzdiegetycznych, jak i ekstradiegetycznych widzów, został wykorzystany w jednym z najbardziej odrażających filmów nazistowskiej propagandy, osławionym antysemickim filmie montażowym Fritza Hipplera Wieczny Żyd (Der ewige Jude). Identyfikując aktora z rolą, film twierdził, ii „Żyd Lorre” uczynił z mordercy dzieci kogoś w rodzaju godnej współczucia ofiary, tak wywracając do góry nogami jakiekolwiek poczucie prawa i porządku. (...) Nie-niemiecka (nie-nordyc-ka) skłonność Beckerta do SiidfrUchte (owoców południowych), jak i implikowane wzajemne powiązanie seksualnej perwersji, szaleństwa i zbrodni, łatwo konoto-wało „żydowskość” dla odbiorców z góry skłonnych do antysemickich stereotypów już w roku 1931 . W takim kontekście pochwała filmu przez Goebbelsa przestaje budzić zdziwienie. Choć, z drugiej strony, tenże Goebbels w roku 1934 zakaże rozpowszechniania M - powodem zakazu wydaje się jednak raczej wyjazd Langa z Trzeciej Rzeszy (i być może odkrycie jego żydowskiego pochodzenia) niż przekonanie Reichspropagandaministra o wymowie filmu.

Hans Beckert umknął podziemnemu wymiarowi sprawiedliwości — dzięki dedukcji i sprytowi komisarza Lohmanna, reprezentanta porządku demokratycznego państwa, wyrok w jego sprawie wydał normalny, państwowy sąd. Dwie ostatnie, króciutkie sceny filmu przedstawiają sędziów, którzy za chwilę obwieszczą wyrok, i trzy matki ofiar w żałobie. Jedną z nich jest Frau Beckmann. która z błędnym wzrokiem, pełnym żałości głosem mówi, że to nie wróci nam naszych dzieci. „Co?” - chcielibyśmy zapytać; zapewne wyrok, którego narracja ostentacyjnie wzbrania nam poznać. Ale może to i lepiej. Przez to nieprzyjemny, dwuznaczny, budzący skrajnie sprzeczne odczucia i sądy, choć formalnie niewątpliwie mistrzowski film Langa tym bardziej daje do myślenia.

TOMASZ KŁYS

Die Tagebucher von Joseph Goebbels: Sdmtliche Fragmente, vol. 1:1924-1941, wyd. E. Frohlich. Saur, Munchen 1987 (cyt. za: Fritz Lang. Leben und Werke. Bilder und Dokumen-te, red. R. Aurich, W. Jacobsen, C. Schnauber, Filmmuseum Berlin - Deutsche Kinemathek und jovis Verlag. Berlin 2001, s. 169).

⁴ Datowanie premiery na podstawie: E. A. Kapłan, Fritz Lang: A Guide to References and

⁵ Fritz Lang Film ohne Titel, „Film-Kurier” 20 April 1931 (cyt. za: A. Kaes, M, BFI Publishing. London 2001, s. 16). Trzeba jednak pamiętać, iż porzucony przez Langa pierwotny tytuł został - w nieznacznie zmodyfikowanej postaci - przejęty przez pierwszy niemiecki film powojenny Die Morder sind unter uns (Mordercy są wśród nas, reż. Wolfgang Staudte, 1946). Film ten, zrealizowany dla nowo utworzonej na terenach dawnego studia Ufy w Neubabelsbergu wytwórni DE-FA (stanie się ona bazą przyszłej kinematografii NRD), należy do tzw. Trttmmerfilme. obrazujących polityczną klęskę narodu i kraj po wojennych zniszczeniach. Por.: S. Hake.

CAŁE MIASTO O TYM MÓWI

German National Cinema, Routledge, London - New York 2002, s. 88,90-91.

⁶    Kaes wskazuje dwa inne filmy ze słowem Mdrder w tytule, które pojawiły się na niemieckich ekranach w roku 1931: Der Mann, der seinein Mdrder suclit (Człowiek, który szuka swego mordercy) Roberta Siodmaka i Der Mdrder Dimitri Karamazoff (Morderca Dymitr Karamazow) Fiodora Ozcpa. Zob.: A. Kaes, dz. cyt., s. 83.

⁷    Polski tytuł: M — morderca na powrót wprowadza słowo, którego producent, dystrybutor czy też sam Lang, zdecydowali się w końcu uniknąć. „Uatrakcyjnia" on tytuł oryginalny - ale zarazem ujednoznacznia, choć tytuł ten jednoznaczny nie jest, o czym - dalej.

⁸    S. Kracauer, Od Caligariego do Hitlera. Z psychologii filmu niemieckiego, tłum. W. Werten-stein, Filmowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1958, s. 186.

⁹    A. Kaes, dz. cyt., s. 16.

⁰ Por. T. Gunning, The Films of Fritz Lang: Allegories ofVision and Modemity, BFI Pub-lishing. London 2000, s. 198-199. Jeśli chodzi o ten nowy, metonimiczno-pizedmiotowy styl, pojawił się on już w ostanich dwóch niemych filmach Langa - Szpiegach i Kobiecie na Księ-iycu (zob.: T. Kłys, Dekada doktora Mabuse... dz. cyt, s. 221-226, 325-329).

¹¹ T. Gunning, dz. cyt., s. 199.

² S. Kracauer, dz. cyt., s. 186.

¹³    A. Kaes, dz. cyt., s. 15.

¹⁴    Tamże. s. 15-16.

¹⁵    Parał cl ność w czasie sprawy Kiiitena i przygotowań oraz realizacji i premiery filmu Langa wskazuje A. Kaes w swej monografii filmu M i dz. cyt., s. 30). Kaes nie poświęca jednak zbyt wiele miejsca samemu „wampirowi z Dusseldorfu”, w dodatku źle datując jego egzekucję (na sierpień 1931). Wiele informacji o samym KUrtenie - jak i o innych wzmiankowanych w niniejszym tekście seryjnych mordercach z okresu Republiki Weimarskiej: Grossmannie, Denkem, Haarman-nie - można znaleźć na zupełnie rzetelnie zredagowanych i dobrze udokumentowanych stronach internetowych; są one zbyt liczne, by je tu wymieniać (czy zainteresowanie nimi to nie signum temporis także naszej epoki? - jak u schyłku okresu weimarskiego?). Kompetentnym, acz popularnym źródłem informacji na ten posępny temat, jest: B. Lane, W. Gregg. The Encyclopedia of Serial Kil-lers, Berkley Boulevard, 1995.

¹⁶    G. Gandert, Fritz Lang on „M": An Inteniew, transl. Barry W. K. Joe, w: Fritz Lang: lnter-views, wyd. Barry Keith Grant, Umversity Press of Mississippi, Jackson 2003, s. 33-34 (prwdr.: G. Gandert, Fritz Lang uber „M": Ein lnterview, w: „M": Protokoll, red. G. Gandert, U. Gregor, M. von Schroder Verlag, Hamburg 1963).

¹⁷    Por. A. Kaes, dz. cyt., s. 33; M. Tatar. Lust-mord: Sexual Murder in Weimar Germany, Princeton University Press, Princeton, NJ 1995, s. 42. Arcyciekawa książka Marii Tatar, rozważająca z perspektywy feministycznej fenomen seryjnych zbrodniarzy w okresie weimarskim i odbicie tego zjawiska w kulturze weimarskiej, niewolna jest jednak od nieścisłości - i tak np. podaje autorka mylnie imię Grossmanna („Wilhelm” zamiast „Georg Karl").

¹⁸    W dobie szalejącej inflacji Denke sprzedawał je jako wieprzowinę na targach Wrocławia.

⁹ T. Dudź. Ziębicki kanibal, „Gazeta Wrocławska" 30 lipca 1999. Por. także: map. Kanibal z Ziębic, „Słowo Polskie”, 2 sierpnia 1999; M. Tatar, dz. cyt., s. 42-44.

■ Do tego przerażającego aspektu jego postaci nawiązuje piosenka zespołu T. Love Kiełbasy Haarmanna (1992).

" T. Lessing, Haarmann: The Story of a Were-wolf, w: Monsters of Weimar, Nemesis Books. London 1993, s. 11-156.

~ A. Kaes, dz. cyt., s. 34. Kontrowersyjne procedury. jak wskazuje Kaes, to np. paragraf 51, umożliwiający umieszczenie niepoczytalnego umysłowo zabójcy w szpitalu psychiatrycznym. skąd może wyjść na wolność, by powrócić na drogę zbrodni (tak zresztą stało się w przypadku Haarmanna). Tłum przestępców w M - mordercy »v podziemnym procesie wytoczonym Hansowi Beckertowi szydzi z paragrafu 51, żądając śmierci dla seryjnego dzieciobójcy. To stanowisko, jak się zdaje, podziela William Friedkin, twórca szokującego i dającego do myślenia thrillera Furia (Rampage, 1988).

²³    Por. M. Tatar, dz. cyt., s. 5; A. Kaes, dz. cyt., s. 9-10.

²⁴    Film ten przedstawia serię przesłuchań Haarmanna (w tej roli rewelacyjny Gótz Gcorge) przez sądowego biegłego, ptof. dr. Ernsta Schultze. W TVP1 pokazano go w latach 90. w programie pt. Rzeżnik.

²⁵    M. Tatar, dz. cyt., s. 67-152.

²⁶    Jeżeli rozumieć ekspresjonizm - tak jak Barry Salt - bardzo wąsko, sprowadzając go do kilku filmów, reprezentujących Juno mala-rzy-scenografów", powstałe między rokiem 1919 a 1924 (zob. B. Salt, Fram Caligari to

153

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
68439 skanuj0003 TOMASZ KŁYS Społeczeństwo masowe W swej znakomitej analizie tekstualnej filmu Noel
31833 skanuj0005 TOMASZ KŁYS wi (voice over) towarzyszą statyczne obrazy pokazujące rozmaite miejsca
48447 skanuj0004 TOMASZ KŁYS Lang do tematu zbiorowej psychozy i realizacji mechanizmu kozła ofiarne
skanuj0002 TOMASZ KŁYS jących śmiertelne ofiary, starciach i atakach. Współczesna, nagłośniona w med
53527 skanuj0006 TOMASZ KŁYS koniaki pod rząd wypijając je łapczywie. Ale zaspokaja go także obdarow
podstawy wiedzy o?ukacji i por zaw stronav 77 się postępu liniowego, a raczej odnotowuje wzrost róż

więcej podobnych podstron